Actueel / Overheid

Hoe een goochelaar gemeente Haaren op weg hielp ‘terug naar de bedoeling’

07-01-2020 5 minuten

De gemeente Haaren, dit jaar genomineerd voor Overheidsorganisatie van het Jaar, maakte een kanteling door, met als resultaat dat het ‘werken vanuit de bedoeling’ is doorgedrongen tot in het DNA van de medewerkers. Morgens sprak hierover met Joan van den Akker en Marion Denissen van de gemeente Haaren.

Joan van den Akker en Marion Denissen (gemeentesecretaris resp. afdelingshoofd dienstverlening gemeente Haaren

Marion Denissen en Joan van den Akker van gemeente Haaren

Nog één jaar. Dan zit het erop voor Joan van den Akker en Marion Denissen in hun rol als respectievelijk gemeentesecretaris en afdelingshoofd dienstverlening. Hun gemeente Haaren wordt heringedeeld. Met die kennis in het achterhoofd reisden Morgens-consultants Alieke Jansen en Mathijs Caelers naar Noord-Brabant voor een bezoek aan de gemeente . De reden? De bijzondere manier waarop de gemeentelijke organisatie een kantelpunt heeft meegemaakt, met als resultaat dat het ‘werken vanuit de bedoeling’ is doorgedrongen tot in het DNA van de medewerkers. Een tipje van de sluier: een goochelaar speelde een belangrijke rol. 

Gemeentesecretaris Joan van den Akker vertelt over de ontwikkelingen in de samenleving die hij ziet: inwoners raken minder betrokken bij de publieke zaak en worden tegelijkertijd steeds mondiger. Ze geven in toenemende mate aan zich niet gehoord te voelen. “Als je dan blijft doen wat je altijd hebt gedaan, namelijk beleid maken, aanvragen toetsen en praktische zaken uitvoeren, dan weet ik één ding zeker, namelijk dat we zelf ook een overtollig instituut van de samenleving worden”, zo luidt Van den Akker’s stellige mening.

Terugbrengen van de menselijke maat

Al snel citeert hij Jan Rotmans, wanneer hij betoogt dat de overheid de menselijke maat is kwijtgeraakt vanuit een zoektocht naar efficiency en marktdenken. Daarom moet de overheid proberen om die menselijke maat weer terug te brengen. Dat doe je door een inwoner die met een vraag of idee komt, serieus te nemen. Dit betekent voor de organisatie dat je denkt in mogelijkheden, in plaats van dat je iedere vraag toetst aan bestaande procedures en de kous daarmee afdoet.

Van den Akker bekent echter: in zijn organisatie ging het ook lang nog op de oude manier. “Als MT wisten we wel hoe het moest worden georganiseerd. Hoe het al snel gaat, is dat er een besluit wordt genomen, en dat wordt uitgestrooid over de hele organisatie.”

Recreatiepark bracht verandering

Toch ontstond er in Haaren langzaam verandering. Een goed voorbeeld daarvan was dossier De Noenes: een recreatiepark binnen de gemeentegrenzen dat diende voor tal van activiteiten die het doel van ‘recreatie’ al lang en breed te buiten gingen. Tien jaar lang was handhaving het devies. Een oplossing kwam niet dichterbij. Intern is toen de switch gemaakt om het bestaande beleid eens opzij te leggen.

In plaats daarvan werd het doel weer naar de voorgrond gehaald, waarbij vragen werden gesteld als: “waarom is ooit gezegd dat dit een recreatiegebied is en geldt dat nog steeds?” en “waar hebben bewoners behoefte aan?”. Alle stakeholders zijn toen bij elkaar gezet en men is gaan kijken naar een maatwerkoplossing voor het gebied. De insteek was om ook te kijken naar mogelijkheden die níét in lijn zijn met het beleid dat tien jaar eerder was bedacht.

Met deze aanpak was de organisatiecultuur echter nog niet veranderd. De vervolgstap was een organisatiedag, bedoeld om met medewerkers in gesprek te gaan over de koers van de organisatie. Die dag kreeg een onverwachte wending, vertelt Van den Akker: “Om de dag toch nog een beetje luchtig en leuk te maken, hadden we een goochelaar ingehuurd. Die maakte een vreselijk foute opmerking, namelijk: ‘Jullie moeten veranderen’. Als dat op zo’n moment wordt gezegd dan kun je de rest van de dag wel vergeten.”

Des te frappanter dat juist dít moment achteraf een ontzettend belangrijke functie heeft gehad in het traject. Vanuit het gevoel van weerstand dat ontstond, kwam een energie los rondom een sentiment dat beschreven wordt als: “Maar zó willen we het niet gaan doen.” Een groepje medewerkers heeft vervolgens het initiatief genomen om na te gaan denken over hoe de gemeente op een andere manier om kan gaan met vragen vanuit de gemeenschap. Ze hebben diverse activiteiten georganiseerd om de rest van de organisatie daarbij te betrekken.  Dit heeft geleid tot een aantal werkgroepen, die het werken vanuit de bedoeling als kernwaarde centraal stelden.

Werken vanuit de bedoeling

“Geleidelijk aan kwamen de principes ‘maatwerk leveren’ en ‘denken in mogelijkheden en niet in beperkingen’ steeds meer ten grondslag te liggen aan het dagelijkse werk”, vertelt Marion Denissen.  “Een ander belangrijk principe dat aansluit bij het ‘werken vanuit de bedoeling’ is dat het doel centraal wordt gesteld en niet de richting er naartoe. Ook wordt de verantwoordelijkheid ‘van vraag tot oplossing’ toebedeeld aan inwoners, daar waar het wenselijk is dat inwoners het eigenaarschap hebben. Dit betekent dat inwoners zélf aangeven waar ze behoefte aan hebben. Ook vult de gemeente niet voor inwoners in wat de oplossing is.”

Eigenaarschap als uitgangspunt bij werkzaamheden

Eigenaarschap als uitgangspunt bij werkzaamheden

Het succes van deze aanpak is terug te zien in tal van dossiers. Een mooi voorbeeld is de totstandkoming van het beleid voor Vrijkomende Agrarische Bebouwing (VAB). Tijdens dat proces is iedereen die in het buitengebied woont uitgenodigd voor bijeenkomsten. Daarbij is het spanningsveld tussen enerzijds het creëren van mogelijkheden voor de agrariër en anderzijds het tegemoetkomen aan de belangen van omwonenden, op een open manier op tafel gelegd. Deze werkwijze heeft geresulteerd in een gedragen beleid dat écht met inspraak van inwoners tot stand is gekomen.

Een andere kijk op HR

Het werken vanuit de bedoeling is niet alleen de maatstaf buiten het gemeentehuis, maar het is ook intern uitgegroeid tot een echte kernwaarde. Van den Akker: “Het uitgangspunt is dat iedere medewerker andere behoeften heeft. Mensen hebben zélf een grote verantwoordelijkheid om aan te geven wat voor hun past ten aanzien van aansturing en ondersteuning door leidinggevenden. Sterker nog: we hebben aangegeven dat iedereen zelf zijn eigen leidinggevende kan kiezen. Op het moment dat je behoefte hebt aan iemand die jou kan ondersteunen en met jouw huidige leidinggevende heb je geen klik, waarom zou je dat gesprek dan niet kunnen voeren met de persoon waar je wél een goed gevoel bij hebt?”

Denissen knikt instemmend wanneer Van den Akker vervolgens benadrukt dat óók de beoordelingscyclus niet meer van deze tijd is: “De medewerker is hiervoor grotendeels zélf verantwoordelijk. Wij bepalen niet voor medewerkers hoe zij zich moeten ontwikkelen, maar dat bepalen ze zelf.”

Leidende principes van gemeente Haaren

Leidende principes bij de gemeente Haaren

Al die vrijheid en verantwoordelijkheid gaat natuurlijk ook gepaard met onzekerheid. Een tip die Van den Akker daarom geeft, is dat je medewerkers waar het kan veiligheid moet bieden. “Soms zitten er natuurlijk afwegingen bij die ik als leidinggevende anders zou maken. Het is natuurlijk killing als je aan de ene kant vraagt om te doen wat goed is voor de samenleving en daarvoor de ruimte te nemen, en aan de andere kant als het een keer fout gaat je ze bij de enkels afzaagt.” “Je moet ervóór gaan staan. Je bent als het ware een hitteschild”, vult Denissen aan.

Einde in zicht

Het gesprek eindigt waar het ook begonnen was: het einde voor de gemeente Haaren is in zicht. En des te dichterbij dat moment komt, des te meer Van den Akker er naar eigen zeggen achter komt ‘hoe bijzonder het is’ dat het werken vanuit de bedoeling op deze wijze tot stand is gekomen. “We hebben regelmatig overleg met de Colleges van de nieuwe gemeenten. De bestuurscultuur staat steevast op de agenda.” Op die momenten merkt hij hoe bij andere gemeenten hier toch anders naar wordt gekeken: “De tendens is daar toch vaak:  We hebben beleid liggen, en als het daar niet aan voldoet dan gaan we handhaven. Ik vind dat je daarmee de samenleving tekortdoet”, besluit Van den Akker.

Denissen sluit af met de hoop dat iedereen vanuit Haaren iets van het werken volgens de bedoeling mee zal nemen naar een nieuwe werkgever, en dat het ook dáár een plek zal krijgen.

Meer over gemeenten

Gemeente van Morgen

Dit interview maakt deel uit van een serie gesprekken met gemeentesecretarissen, bestuurders en andere gezichtsbepalende personen binnen het gemeentelijk domein over de gemeente van Morgen. Hierbij kijken we zowel naar ontwikkelingen in de gemeentelijke sector voor de komende vijf jaar als naar de situatie van vandaag, om vervolgens te bepalen wat er nodig is om van vandaag naar morgen te bewegen.

Artikel

11 lessen voor effectieve samenwerking: inzichten uit de strafrechtketen

20-02-2024 3 minuten
Lees meer
Interview

Het juiste doen voor dienstverlening kan alleen door dromen en denken te combineren

30-11-2023 7 minuten
Lees meer
Artikel

Terugblik werkplaats wendbaar en weerbaar in dienstverlening

26-09-2023 3 minuten
Lees meer
Artikel

Excellente gemeentelijke dienstverlening? Deze wetten laten je geen keus

20-07-2023 6 minuten
Lees meer