De Novalishoeve op Texel laat zien hoe zorg, landbouw en ondernemerschap op een duurzame manier samenkomen om mensen met complexe problematiek te ondersteunen en weer onderdeel te laten zijn van de samenleving. Wat maakt dit project succesvol, en hoe kan het model elders worden toegepast?
De zorg staat onder druk en vraagt om vernieuwing. Hoe kunnen we de langdurige GGZ en het sociaal domein anders inrichten? Deze interview reeks biedt inspiratie en inzicht in de thema’s, uitdagingen en oplossingen.
Over de Novalishoeve
De Novalishoeve is een biologisch-dynamische boerderij op Texel waar zorg, landbouw, ondernemerschap en gemeenschapszin samenkomen. Op de boerderij wonen ongeveer twintig cliënten, naast de boer en zijn gezin. Deze cliënten hebben vaak te maken met triple problematiek: een combinatie van een verstandelijke beperking, psychische klachten en een verslaving. De Novalishoeve biedt aan de inwonende cliënten zowel begeleid wonen als dagbesteding. Daarnaast wordt (ambulante) behandeling aangeboden door GGZ Noord-Holland-Noord.
Kwaliteit en diversiteit
Van tevoren weten we al dat de Novalishoeve een lunchroom heeft. Dat belooft wat! Dus voordat we aan de slag gaan met het interview, testen we een selectie van het menu om eerst even te ‘landen’ na de overtocht. Er wordt op de boerderij zelf groenten en fruit verbouwd en met eigen producten worden brood, koekjes, ijs en kaas gemaakt. Vervolgens worden deze producten verkocht in de boerderijwinkel en de lunchroom, en geleverd aan horecagelegenheden op Texel. Mooi aan deze zorgboerderij is dat de cliënten hierdoor ook veel verschillende werkzaamheden kunnen kiezen. Ze kunnen onder andere werken met dieren, op het land en in de lunchroom.
Innovatiekansen verbonden aan duurzaamheid
Na de lunch gaan we op zoek naar Joost Heerschop, de manager van de Novalishoeve. Een cliënt helpt ons zoeken en geeft zo ook meteen een deel van een rondleiding. Als we Joost hebben gevonden, maakt hij eerst de rondleiding af. We zien een diversiteit aan producten waarbij Wad’n Hek en oesterzwammen in het bijzonder opvallen. Joost vertelt dat de Novalishoeve als ondernemer vaak nieuwe kansen ziet. Zo hebben ze Wad ’n Hek overgenomen wat op heel het eiland voor de afrasteringen zorgt. Nieuwe initiatieven sluiten ook altijd aan bij duurzaamheid. Zo zorgt Novalishoeve met hun oesterzwammenproject voor een ‘gesloten kring’ door koffieprut van de veerbootmaatschappij te gebruiken voor het kweken van oesterzwammen. Deze worden vervolgens verwerkt tot vegetarische kroketten en soep.
De kracht van de Novalishoeve: antroposofisch en holistisch
Joost vertelt dat de Novalishoeve zich laat inspireren door de antroposofie waarbij kwaliteit ervaren en leven in duurzaamheid belangrijke waarden zijn. Joost ziet vanuit het holistisch perspectief ook veel raakvlakken tussen de psychiatrie en de landbouw. Wanneer je land op een structurele manier wil veranderen of verbeteren, dan kijk je naar de bodem. Die moet gezond zijn, zonder gebruik van chemische middelen. Iets soortgelijks is ook nodig in de psychiatrie. Het is belangrijk om naar de mens in zijn geheel te kijken, want alles is verbonden. Ook moet je iets aanspreken bij iemand wat echt met gezondheid te maken heeft. Dit zit vaak op het gebied van zingeving en meedoen. Wanneer je daaraan werkt ben je meer in evenwicht en veerkrachtiger. Je kunt tegenslagen beter dragen.
Succesfactoren en werkzame principes
Community & netwerk
Kenmerkend van deze holistische kijk in de begeleiding van cliënten, is dat het hele systeem van een cliënt in kaart wordt gebracht en vervolgens wordt betrokken. Joost legt dit uit aan de hand van een voorbeeld. Wanneer een cliënt bijvoorbeeld wil starten met hardlopen, wordt er gekeken of iemand in het netwerk daarbij kan ondersteunen. Mocht dit niet het geval zijn, kan er een advertentie worden geplaatst voor een hardloopmaatje in de plaatselijke krant. Zo worden er lijntjes gezocht en gelegd tussen cliënten en dorpsbewoners. Door deze manier van kijken zijn er al mooie contacten ontstaan van cliënten in de gemeenschap. Hierdoor wordt het onderdeel zijn van een gemeenschap ook sterker ervaren.
Positieve Gezondheid
De Novalishoeve werkt ook vanuit het concept van positieve gezondheid. Niet alleen voor de begeleiding van cliënten, maar ook in de omgang met de medewerkers. Allen scoren periodiek hun eigen gezondheid op het zogenaamde spinnenweb van Positieve Gezondheid. Deze scores worden gebruikt als gespreksinstrument om te bepalen aan welk domein de persoon in kwestie meer aandacht wil besteden. Vervolgens kijkt de Novalishoeve hoe zij hierin kan ondersteunen. Hierin wordt dus geen onderscheid gemaakt tussen cliënten en medewerkers. Bij medewerkers zorgt dit ‘Goede Gesprek’ ervoor dat er minder verzuim is. Daarnaast zorgt deze manier van gespreksvoering voor een gemeenschappelijke taal en meer gelijkwaardigheid tussen cliënten en medewerkers.
Observeren zonder oordeel
In het kader van de antroposofie wordt er op een andere manier naar een persoon gekeken. Hierbij is het dossier niet het belangrijkst. Er wordt met een open vizier en zonder oordelen naar de cliënt en zijn hulpvraag gekeken, bijvoorbeeld door beeldvormende besprekingen. Hierbij vertelt een cliënt zijn verhaal en worstelingen aan een groep medewerkers van de Novalishoeve. Vaak wordt dit toegelicht met een biografie over de cliënt die door het systeem is geschreven. Aan de medewerkers wordt gevraagd om te observeren. Op basis van de observaties over het fysieke lijf, de vitaliteit, het gevoelsleven en de individualiteit van de cliënt wordt een beeld opgebouwd. Na een moment van stilte worden de opkomende beelden in een landschap geplaatst. Vervolgens wordt er gekeken naar wat het landschap nodig heeft. Moet er meer lucht of water komen? En wat houdt dit waterelement in? Zit het misschien in beweging of creativiteit? Dit is een andere manier van kijken en wordt gebruikt als een toevoeging op de reguliere diagnostiek.
Impact: zinvolle bijdrage aan de maatschappij is heilzaam
Joost noemt de echte ‘behandeling’ op de Novalishoeve het werk en het dagelijks leven op de boerderij, wat structuur biedt. In dit werk staat de natuur centraal. Het verzorgen van de eigen omgeving wordt hierbij als helend gezien. De Novalishoeve is ook een productiebedrijf, wat het werk dat de cliënt doet zinvol maakt: de producten worden op vele plaatsen op het eiland geserveerd. Er wordt ook de tijd genomen om een cliënt te laten ervaren wat echt bij hem/haar past. De cliënt is echt nodig voor het werk wat gedaan moet worden.
De reacties van klanten zijn daarin mooie feedback. De Novalishoeve is vrij toegankelijk en wordt veel bezocht. Als bezoeker kun je een kijkje nemen in de bakkerij, de stallen, het weiland en de ijs- en kaasmakerij. Het is een onderdeel van de maatschappij en daarmee is inclusiviteit van de cliënten goed gelukt. Ook mensen met hele forse problematiek kunnen hier meedraaien in de maatschappij.
Knelpunten
Deze vorm van dagbesteding en begeleiding klinkt als heel waardevol en bijdragend aan de mentale gezondheid. Welke knelpunten ziet Joost hierbij om deze zorg op meer plekken in Nederland te kunnen bieden?
Onderschatting van de kracht van (arbeidsmatige) dagbesteding: Hoe heilzaam de dagbesteding daadwerkelijk is, wordt volgens Joost nog vaak onderschat. Hij droomt over het uitbouwen van zijn sociale firma door de creatie van meer betaalde banen voor de cliënten, zowel op de Novalishoeve als op het eiland. Het doet wat met mensen als ze kunnen vertellen dat ze een betaalde baan hebben.
Onvoldoende doorstroommogelijkheden: Vaak zie je dat mensen decompenseren wanneer ze van een plek weg moeten naar een compleet nieuwe omgeving. Uniek bij de Novalishoeve is dat er veel geleidelijke doorgroei- en uitstroommogelijkheden zijn. Cliënten kunnen starten op een woongroep en via fasegericht ontwikkelen klaar zijn voor hun eigen appartement op het terrein. Wanneer bewoners meer balans en vaardigheden hebben ontwikkeld, kunnen ze doorstromen naar één van de tien huisjes van de Novalishoeve in de Tuunen, een vernieuwende woonwijk in Den Burg.
Uniek: verdere uitbreiding naar een grotere ‘community’
Deze huisjes staan in een zogenaamde zorgzame buurt op Texel die is opgezet vanuit de gedachte van Positieve Gezondheid. Dat concept sluit perfect aan bij het community-denken van de Novalishoeve. In die zorgzame buurt zijn ze medeverantwoordelijk voor het gemeenschappelijke groen en er wordt regelmatig gezamenlijk gekookt en gegeten op het steunpunt in de buurt. Het hebben van een eigen huis werkt ontzettend motiverend. Daarnaast horen cliënten weer ergens bij en doen ze mee in de samenleving. Een bijkomend voordeel is dat cliënten de ambulante begeleiding vaak al kennen van de jaarfeesten die de Novalishoeve organiseert.
Randvoorwaarden voor succes
Joost geeft aan dat het ook hard werken is als een organisatie anders georganiseerd is, waardoor ze tegen sommige zaken aanlopen. Het biedt echter ook weer kansen.
Financiële mogelijkheden: momenteel slagen niet alle initiatieven, mede door de schotten in de financiering.
Voldoende medewerkers: ook de Novalishoeve merkt de vergrijzing en de krimpende werknemerspool. Het begint te wringen en zeer te doen in de zorg.
Creatief nadenken: het voordeel hiervan is dat het je dwingt om creatief te denken en samen te werken.
Samenwerking: de Novalishoeve heeft veel samenwerkingspartners en neemt deel aan de coöperatie Kern Gezond Texel, die zich samen met de gemeente inzet om de gezondheid van de Texelaars te verbeteren en veerkrachtiger te maken.
Hoe verder?
De Novalishoeve laat zien dat door te zoeken naar wat er wel kan en lijntjes te leggen, er meer mogelijk is dan je denkt. Daarnaast moeten we als organisaties en individuen meer kijken naar hoe we van betekenis kunnen zijn voor onze omgeving. Hierin zou ons streven moeten zijn om de wereld gezamenlijk een beetje mooier te maken.
Wat is jouw visie?
Herken jij je in het verhaal van Joost Heerschop? Wat zijn mooie projecten van dappere mensen die jij ziet? Laat het ons weten!
