De GGZ van Morgen: “Op weg naar eenvoud!”

Albert Blom is psychiater en directeur Acute en Forensische psychiatrie bij GGZ Noord-Holland-Noord, lid van de raad van toezicht van HVO Querido en bestuurslid bij Lean in de Zorg (LIDZ). Mark Reitsma en Louise Henderickx spraken met hem over de belangrijkste veranderingen die nodig zijn in de ggz. Zijn belangrijkste boodschap is: “De echt grote kwesties van nu kunnen we niet op dezelfde manier oplossen als we de afgelopen jaren hebben gedaan, hier is een fundamentele verandering voor nodig.”

Wat moet er veranderen in de GGZ?

We hebben in Nederland een aantal grote kwesties als toegankelijkheid en betaalbaarheid van zorg, veroudering van de bevolking, toenemende complexiteit van zorgvraag, werkeloosheid en ongelijkheid binnen onze samenleving. Als ik 10 tot 15 jaar vooruitkijk dan denk ik dat we fundamentele verandering nodig hebben om een oplossing te vinden voor deze kwesties. In mijn optiek zijn hier in ieder geval de volgende twee veranderingen nodig:

1  Mentale gezondheid als nutsvoorziening

“Wat ik hoop is dat we in Nederland op een heel andere manier naar mentale gezondheid gaan kijken. Mentale gezondheid is niet een probleem, maar iets wat we iedere burger in Nederland moet gunnen. In mijn ogen zou mentale gezondheid een publiek domein moeten worden en niet iets wat belegd is bij individuele partijen. Mentale gezondheid zou een overstijgend onderwerp moeten zijn wat iedereen aangaat, een soort nutsvoorziening”.

2  Van ziekte naar mentale gezondheid

“We richten ons in de GGZ nog te veel op primair genezen van mentale ziekten, ik denk dat we een paradigma-omslag nodig hebben naar mentale gezondheid en gezond leven. De GGZ neemt hiermee een andere houding aan. Het zou heel mooi zijn als de ggz vroeger betrokken is bij het ontstaan van mentale problemen, of beter nog bij het voorkomen ervan. Wat kunnen we in Nederland doen om mentale gezondheid voortdurend te stimuleren? In de toekomst richt de ggz zich ook op deze vraag en heeft ze als taak om randvoorwaarden te creëren die mentaal gezond leven mogelijk maken. De ggz is wat mij betreft de aanjager van deze verschuiving naar mentale gezondheid. Bijvoorbeeld door steeds het debat te voeren over ongelijkheid als onderhoudende factor voor mentale problemen.

Wat is er nodig om deze omslag te maken?

“Ik zie dat we op dit moment grote problemen hebben in de zorg en waarbij we vaak lukraak kiezen voor deeloplossingen (zoals de Praktijkondersteuner huisarts GGZ) of halve structuurveranderingen (zoals de invoering van de Basis GGZ en Specialistische GGZ). Maar we moeten juist zoeken naar een duurzame oplossing. Hier is leiderschap voor nodig wat gericht is op de lange termijn. We kunnen niet meer tevreden zijn met kortetermijnoplossingen. Er is daarom lef nodig om buiten de gebaande paden te treden om de dingen echt anders te doen.

Met dit leiderschap gaat een grote dosis doorzettingsvermogen gepaard om vol te houden als resultaten even uitblijven of als we niet gelijk de juiste oplossing vinden. Zo bouw je langdurig aan een lange termijnoplossing. Eenvoudige oplossingen zijn er niet en je moet er meerdere jaren voor uittrekken.”

Van groot belang bij deze weg is de betrokkenheid van burgers, wel of niet in zorg bij de GGZ. Vanaf het begin van de plannenmakerij, als onlosmakelijke samenwerkingspartner. Mentale gezondheid gaat ons allemaal aan.

Een waardevrije analyse

“Om tot een lange termijnoplossing te komen is het nodig dat we met elkaar starten om een waardevrije analyse te maken van de huidige situatie. Een analyse met het doel de grondoorzaken van onze problemen in de zorg in kaart te brengen. Om deze analyse goed te kunnen doen is het nodig om met alle betrokken partijen dezelfde taal te gaan spreken en elkaar goed te leren begrijpen. Een maatschappelijk gesprek tussen politiek, zorg, gemeenten en burgers om in Nederland tot een gezamenlijk beeld te komen van de toekomst.

“Als we eenmaal een gezamenlijk beeld hebben en we snappen van elkaar wat dit betekent, dan kunnen we kijken naar de huidige grondoorzaken van de knelpunten die wij ervaren binnen de ggz. Om vervolgens een lange termijnplan te maken om deze knelpunten samen op te lossen. Er moet werkelijk commitment zijn van partijen op dit gezamenlijke beeld, niet slechts een handtekening onder een convenant, met goede voornemens”

Health in all policies

“Ook voor deze integrale aanpak en het verminderen van de ongelijkheid in Nederland is het eerdergenoemde leiderschap nodig. Niet alleen in de zorg maar ook binnen gemeenten en in de politiek. Het is nodig dat de leiders in Nederland beseffen welke rol ze hierin kunnen nemen. Als bijvoorbeeld de minister van financiën het bestrijden van de ongelijkheid en het bevorderen van mentale gezondheid opneemt als speerpunt, dan gaan er echt dingen veranderen. We hebben commitment op alle lagen nodig en niet primair gericht op eigen belang maar op de verantwoordelijk die je hebt binnen het geheel.”

Netwerksamenwerking in consistente regio’s

“Een integrale aanpak voor GGZ-patiënten lukt alleen als we een goede regionale samenwerking weten te bewerkstelligen. We vinden elkaar op dit moment nog te weinig. Om deze regionale samenwerking te intensiveren en integraal samen te gaan werken, is het in mijn ogen nodig om te zoeken naar een meer eenduidige regio-indeling. Een indeling van regio’s die samenwerken gemakkelijker maakt tussen zorg, politie, gemeentes en GGD. Een consistente indeling waarbij iedere regio tussen de 500.000 en 600.000 inwoners telt.

Denk bijvoorbeeld aan de Veiligheidsregio’s met de Zorg & Veiligheidshuizen. Dit maakt de omvang behapbaar, de menselijke maat nog net zichtbaar en de regio daadkrachtig, maar niet te groot om log en onoverzichtelijk te raken. Deze omvang maakt dat er voldoende voorzieningen zijn en dat er een goede samenwerking mogelijk wordt tussen gemeenten, GGZ, ziekenhuizen en huisartsen. Het is dan relatief makkelijk om goed en regelmatig contact met elkaar te hebben. Hierdoor ken je elkaar, snap je elkaars belang en kunnen partijen elkaar over en weer gunnen. Die betrokkenheid bij de burgers in een overzichtelijke regio is een voedingsbodem voor samenwerking bij het oplossen van regionale knelpunten.”

Respect en waardering voor de zorg

“Buiten de samenwerking in de regio zie ik ook een belangrijke taak voor de GGZ-instellingen zelf. Dé GGZ-instelling bestaat namelijk niet en ik zie vooral een organisatie van mensen die zich met hart en ziel inzetten voor onze patiënten. Dit moet je koesteren, de zorgmedewerker is het fundament van je organisatie en zij zijn degenen die dag in dag uit waarde leveren aan onze patiënten. Ik zie helaas te vaak een gebrek aan respect en waardering voor de medewerkers binnen de zorg.

Leidinggevenden kunnen zich hier denk ik meer bewust van zijn. Onze mensen in de frontline lopen soms dagelijks risico op werkvloer en het is goed om dat dagelijks ook te beseffen. Leiders moeten zich in mijn ogen dienend opstellen ten opzichte van het primaire proces. Dit is essentieel om de professionals goed hun werk te kunnen laten doen en nieuwe leiders te ontwikkelen voor de toekomst.”

Wat gaat de patiënt hiervan merken?

“Als mentale gezondheid een publiek domein is geworden en we weten met elkaar een goede en regionale samenwerking te realiseren, dan verwacht ik dat het voor onze patiënten eenvoudiger wordt. De individuele problemen worden niet eenvoudiger, maar wel de manier van oplossen van deze problemen. We zijn dan met elkaar in staat om passende, overzichtelijke zorg te leveren, waarbij we patiënten zoveel mogelijk in hun eigen omgeving en met mensen uit hun eigen netwerk bij worden gestaan. Van oudsher gaat de dokter, de geneeskunde, en dus ook de GGZ over genezen, begeleiden en troosten. Dit is iets universeels en in mijn ogen moeten we terug naar deze essentiële eenvoud.”