“Empowerment professional cruciaal voor duurzaamheid GGZ”

In het vierde interview uit de reeks over de GGZ van Morgen spraken Mark Reitsma en Annouck de Boer met Ellen Mogendorff. Ellen is directeur van de Stichting Topklinische GGz (TOPGGz). Het TOPGGz-keurmerk laat zien waar patiënten in Nederland terecht kunnen voor een hoogspecialistisch zorgaanbod. Het TOPGGz-initiatief heeft het doel ervoor te zorgen dat patiënten en hun naasten een geschikte afdeling kunnen vinden die hen een nieuw perspectief kan bieden op herstel. De kern van haar boodschap: het is cruciaal voor de toekomst van de GGZ om hulpverleners te blijven motiveren, enthousiasmeren en faciliteren en  de ruimtegeven zich door te ontwikkelen

Hoe ziet de toekomstige GGZ eruit?

“Ik vermoed dat over tien jaar de zorg steeds verder richting ambulantisering gaat en dat men steeds meer gaat proberen een opname te voorkomen. De zorg zal dichterbij huis geleverd worden, waarbij er gebruikgemaakt zal worden van hybride vormen van hulpverlening. In de toekomst verwacht ik dat behandelaren meer bezig zullen zijn met de vraag: ‘wat is er nodig om iemand optimaal te helpen? Wanneer is het behulpzaam patiënten live te zien, of wanneer kan e-health worden ingezet?’ Ik denk en hoop dat de beweging naar meer op maat kijken -nadrukkelijk samen met de patiënt-  naar wat iemand écht nodig heeft veel nadrukkelijker wordt. Ook verwacht ik dat zelfmanagement, inzet van ervaringsdeskundigheid en lotgenotencontact een steeds grotere rol gaat spelen in de GGZ van de toekomst.”

Welke knelpunten zie je voor de toekomst?

Golfbewegingen in de zorg

“De laatste dertig jaar zijn er grote golfbewegingen in de zorg. Waarbij we steeds van het ene uiterste naar het ander uiterste gaan. Zo zie ik de golfbeweging van het centraliseren en decentraliseren van de zorg, een golfbeweging van generalistische naar specialistische zorg en een golfbeweging van het leveren van meer klinische of meer ambulante zorg. Elke keer komt men weer tot de conclusie dat het oude systeem niet werkt en dat het over boord moet. Waarbij er niet meer gekeken wordt naar de positieve elementen van het systeem. De nuance ontbreekt. Op dit moment zitten we in de beweging naar decentraliseren, het meer opleiden van generalisten en ambulantisering. Ik zou graag willen zien, dat het goede van beide concepten samengevoegd wordt. Het is immers niet zwart of wit. Leve de nuance!”

Beschikbaarheid en toegankelijkheid van zorg

“Naast de continue golfbewegingen zien we in de GGZ ook het probleem van de beschikbaarheid en toegankelijkheid op ons afkomen. Dat maakt dat we op een andere manier naar de zorg moeten gaan kijken, zodat we kwalitatieve, goede behandelingen kunnen blijven garanderen voor de patiënten die dat het hardst nodig hebben. De steeds maar groeiende wachtlijsten in de GGZ zijn natuurlijk het meest treffende voorbeeld van de beschikbaarheid en toegankelijkheid die onder druk staat.”

Maakbaarheidsgedachte problematisch voor GGZ

“Een andere beweging die goed zichtbaar is en die ik problematisch vind, is de maakbaarheidsgedachte. Het idee dat alles te sturen en te beïnvloeden is. Sommige dingen hebben we gewoon niet in de hand, dat moeten we ook accepteren. Mensen willen gelukkig zijn en lijken soms ook te vinden dat ze daar een soort ‘recht op hebben’. We lijken moeilijk te kunnen accepteren dat er ook ongelukkige periodes in het leven zijn. Iedereen verliest dierbaren of wordt geconfronteerd met moeilijke periodes in het leven, waardoor je je een tijd erg ongelukkig kunt voelen. Dat betekent niet dat je ziek bent. Het is daarom belangrijk om heel kritisch te kijken naar wanneer mensen wel mentaal ziek zijn. Dan moeten ze echt professionele ggz-hulp kunnen krijgen.  Wanneer mensen tijdelijk moeite met het leven hebben, kunnen zij ook vaak goed of soms zelfs beter door andere partners in het netwerk geholpen worden.

De maakbaarheidsgedachte zie je ook terug in de werkwijze van de GGZ zelf. Het is namelijk niet altijd zo dat de beste uitkomst van de behandeling van een depressie is dat de symptomen van de depressie verminderen. In sommige gevallen is dat simpel weg niet mogelijk. Toch wordt in het huidige systeem het verminderen van symptomen als een belangrijke uitkomstmaat gezien, terwijl er veel meer relevante uitkomstmaten zijn zoals kwaliteit van leven, het leren omgaan met een (chronische) aandoening of het voorkomen van terugval.”

Welke mogelijke oplossingen zijn er voor deze knelpunten?

Empowerment van hulpverleners

“Er zijn verschillende oplossingsrichtingen waar ik aan denk. Eén van mijn belangrijkste drijfveren is het zo goed mogelijk faciliteren van professionals zodat zij betekenisvol werk kunnen doen. Ik noem dit empowerment van hulpverleners. Hulpverleners zijn essentieel om de GGZ toekomstbestendig te houden. Immers zonder hulpverleners geen behandeling. Daarom moeten we er alles aan doen om professionals te motiveren en te enthousiasmeren. De arbeidsmarktproblematiek heeft een grote impact op de toegankelijkheid en beschikbaarheid van de GGZ. Door de verwachte groei van de zorgvraag zal de arbeidsmarktproblematiek ook steeds nijpender worden. We moeten daarom professionals juist op het podium hijsen en trots op ze zijn.”

Geef hulpverleners meer verantwoordelijkheid

“Ik vind dat de hulpverlener meer verantwoordelijkheid over de behandeling en de kwaliteit van de behandeling moeten krijgen. Op dit moment speelt de verzekeraar een zeer dominante rol door hele strakke kaders te stellen ten aanzien van de betaalbaarheid van de zorg. Hulpverleners horen geen tools van instellingen of zorgverzekeraars te zijn die richtlijnen moeten afdraaien. Hulpverleners zijn intrinsiek bevlogen en hebben oprechte belangstelling voor mensen. Hulpverleners zijn heel goed in staat om samen met de patiënt te bepalen wat een goede uitkomst van zorg is. Natuurlijk moeten we kritische vragen blijven stellen. Wat levert deze behandeling op? Wat wil je bereiken met de patiënt en is dat gelukt? Hoe lang verwacht je daarvoor nodig te hebben? Hulpverleners hebben er een belangrijke rol in dat ook transparant te maken en op uitkomst te blijven sturen.

Ik denk dat door de regie terug te geven aan de hulpverleners zij veel beter in staat zijn toe te werken naar wat patiënten echt willen met hun leven en wat ze willen bereiken. Dat vraagt van ons als gehele sector dat we accepteren meer te kijken naar kwalitatieve en narratieve uitkomsten van zorg heel direct samen met de patiënt. De belangrijkste vraag moet namelijk steeds zijn: hoe kunnen we ervoor zorgen dat iemand een zo volwaardig mogelijk bestaan kan leiden? Dat is een wezenlijke verandering van het gedachtegoed: van denken in ziekte naar denken in wat een volwaardig bestaan voor iemand betekent.”

Preventie en innovatie

“Ook zie ik een belangrijke rol voor preventie en innovatie. Er zijn veel laagdrempelige tools om mensen met bijvoorbeeld autisme, een dreigende eetstoornis of ADHD te ondersteunen. Ik geloof heel erg in innovaties die kunnen helpen bij het voorkomen van erger, het vergroten van zelfredzaamheid of het activeren van het eigen netwerk. Daarbij is het belangrijk voor de sector om continu te kijken naar nieuwe ontwikkelingen, naar hoe de behandelingen beter kunnen en naar welke impact het eigenlijk heeft. Alleen door focus te houden op doorontwikkeling kunnen we de problemen van de GGZ het hoofd bieden. En ook daar zijn professionals weer essentieel.”

Welke rol kan de TOPGGz spelen in de oplossingen voor de GGZ van de toekomst?

Faciliteren van hulpverleners

“De missie van de TOPGGz is om er te zijn voor de patiënten met de meest complexe en ernstige aandoeningen. Zoals ik al eerder zei, kan je dat in mijn beleving alleen maar duurzaam blijven doen door hulpverleners te motiveren, te stimuleren, trots op ze te zijn, maar ook door ze zo goed mogelijk te faciliteren bij het steeds beter maken van de zorg en de kennis hierover te delen met vakgenoten. Het TOPGGz-keurmerk wordt vaak door instellingen als middel ingezet om gemotiveerde mensen aan te trekken en vooral ook om ze te behouden!”

Breder perspectief

“Veertien jaar geleden waren TOPGGz-afdelingen vaak de ‘last resorts’. Dat is de laatste jaren al gekanteld naar het eveneens vervullen van een belangrijke rol in preventie en innovatie. Daarom proberen wij heel erg te stimuleren dat TOPGGz-afdelingen vanuit hun enorme kennis en expertise over een specifieke aandoening en veel voorkomende comorbiditeit, tools en programma’s ontwikkelen om te voorkomen dat mensen (erger) ziek worden. Bijvoorbeeld door scholen te equiperen en informeren over hoe je snel kan signaleren dat er sprake is van jongeren die een eetstoornis ontwikkelen en wat je kan doen om een ernstig beloop te reduceren.”

Inzetten op consultatie en advies

“Daarnaast is één van de belangrijke focuspunten bij TOPGGz het nastreven van meer doelmatigheid, meer inzetten van consultatie, advies en ‘second opinions’. Wij vinden het ontzettend belangrijk dat kennis van de hoogspecialistische GGZ verspreid wordt naar alle onderdelen van de GGZ, ook naar de POH, de huisarts en bijvoorbeeld naar scholen. Niet alleen maar kennis verspreiden door te publiceren en te presenteren, maar door met elkaar mee te denken.

Door advies te vragen, bijvoorbeeld bij TOPGGz-afdelingen,  als een behandeling stagneert of dreigt te stagneren of als er sprake is van complexe comorbiditeit, kunnen patiënten gewoon in behandeling blijven bij een eigen behandelaar in hun eigen omgeving. Door het meedenken hoeven veel patiënten helemaal niet verwezen te worden. Telkens met elkaar als sector kijken welke patiënten in welk echelon behandeld moeten worden.

We zien nog te vaak dat patiënten met relatief enkelvoudige problematiek ten onrechte verwezen worden naar een TOPGGz-afdeling. We moeten dus nog meer kijken hoe we een ander echelon kunnen steunen en faciliteren om zelf te blijven behandelen. Ik verwacht echt dat dit een uitkomst kan zijn in de wachtlijstproblematiek en daarmee de toegankelijkheid en betaalbaarheid van zorg gaat verbeteren.”

Tot slot: Wat merkt de patiënt ervan?

“De kern van mijn boodschap is dat het cruciaal is voor de duurzaamheid van de GGZ om hulpverleners verantwoordelijkheid te geven over het zorgproces en hen te blijven motiveren, enthousiasmeren en faciliteren. Door dat te doen kunnen hulpverleners beter naast patiënten gaan staan en goed luisteren naar wat er echt nodig is. Patiënten zullen dan ervaren dat hulpverleners niet alleen maar bezig zijn met een richtlijnbehandeling, maar samen kijken naar wat ze voor jou kunnen betekenen om een volwaardig en betekenisvol bestaan te leiden. Daardoor krijgen patiënten een nieuw perspectief op herstel.”