Over 10 jaar is onderwijs voor professionals een integraal onderdeel van onze universiteit

Iedereen die aan de slag is met Leven Lang Ontwikkelen zal het herkennen: het is een proces van samen vormgeven en leren. Wat werkt er goed? Wat kunnen we leren van elkaar? Morgens ging in gesprek met prof. dr. Wieger Bakker en Eline den Boer over Leven Lang Ontwikkelen bij de Universiteit Utrecht. Eline den Boer is programmamanager van het programma Onderwijs voor Professionals. Wieger Bakker is Dean LifeLong Learning bij de Universiteit Utrecht en geeft daarnaast al ruim 25 jaar les in executive programma’s voor professionals.

Hoe kijkt de Universiteit Utrecht naar een Leven Lang Ontwikkelen?

“In 2016 kwam onze rector geïnspireerd terug van een reis in het buitenland met een aantal observaties over wat we als universiteit de komende jaren moeten doen om relevant te blijven. Eén van die dingen was een prioriteit maken van Leven Lang Ontwikkelen (LLO). Tot die tijd vonden we als universiteit LLO wel belangrijk, maar was dit in de praktijk grotendeels aan de Open Universiteit gedelegeerd. Die is hier al van oudsher mee bezig. De rector heeft toen ingezet op het organiseren van LLO-onderwijs op een manier die past bij de UU. Dat betekende dat we kozen voor een integrale aanpak en positionering in de driehoek onderwijs, onderzoek en impact. Met als doel om LLO zo te integreren dat het onlosmakelijk en vanzelfsprekend onderdeel van het portfolio van de universiteit wordt. LLO wordt dus echt ingebed in de reguliere primaire processen.

Daarmee zetten we een grote verandering in gang: het programma Onderwijs voor Professionals. We werken in dit programma onder het motto ‘onderwijs mét professionals’, vanuit het idee dat we samen nieuwe kennis maken. Wederkerigheid is een belangrijk thema.

De eerste jaren ontwikkelden we bijvoorbeeld een website met ons aanbod en faciliteerden en stimuleerden we faculteiten en departementen om te experimenteren met LLO-onderwijs. Vorig jaar hebben we minimale kwaliteitseisen opgesteld voor alle onderwijs voor professionals. Dit is de basis voor de governance en kwaliteitszorg op dit terrein. Na de eerste drie jaar zijn we doorgegaan met een tweede werkplan. In ons tweede werkplan zetten we in op meer LLO-aanbod en een nog betere verbinding met onderzoek. Daarmee kwam ook de keuze om een Dean LifeLong Learning aan te stellen om LLO sterker aan te zetten en in landelijk verband beter de samenwerking aan te gaan.”

“We maken geen onderscheid tussen initieel en LLO-onderwijs, het gaat over ons onderwijs: bachelors, masters, PhD’s en university continuing education.”

Hoe pakken jullie de ontwikkeling van LLO-onderwijs aan?

“We gaan echt voor een integrale aanpak. Er is dus geen sprake van onderscheid tussen initieel en LLO-onderwijs, maar van ons onderwijs. Dit omvat zowel bachelors als masters, PhD’s en university continued education.

LLO zit dus niet in een apart instituut en is ook geen los programma van bestuurders, maar is vooral een geïntegreerd onderdeel van de universiteit. Dat is ook waar we de meeste energie in hebben gestopt. Om alle mogelijke verticale en horizontale verbindingen te leggen.”

Hoe hebben jullie het programma onderwijs voor professionals opgebouwd?

“Het programma is opgezet langs vier lijnen: aanbod maken (faciliteren en stimuleren), processen en systemen (borgen en verankeren), professionaliseren en kennisdelen en beleid en strategie. Daaronder zitten projecten en projectteams. We hebben een interne stimuleringsregeling om faculteiten en departementen te ondersteunen als ze een mooi idee hebben. Niet om het onderwijs uit te voeren, maar wel om te verkennen wat er nodig is om het aan te bieden. Daarnaast hebben we een aantal overlegstructuren om het programma heen gezet om kennis te delen en met elkaar te leren.

Ook ondersteunen we de first followers. Zo heeft de Universiteit Utrecht de enige faculteit diergeneeskunde in Nederland. Daar was een lappendeken van losse initiatieven ontstaan. Een ondernemende hoogleraar is met elan en enthousiasme met collega’s aan de slag gegaan en zij hebben een modernisering van het onderwijs voor professionals voor elkaar gekregen. Wij faciliteren daarin voornamelijk: kijken welke barrières weggenomen kunnen worden en welke vormen van organisatie en bestuur hen ondersteunen.

In het programma hebben we ook echt de insteek om samen te leren hoe het aanbieden en ontwikkelen van LLO-onderwijs gaat. Twee voorbeelden:

Vorig jaar hebben we een serie van korte webinars georganiseerd met gastsprekers en een moderator rondom thema’s die met organisatie, logistiek, administratie en bestuurlijke vormgeving te maken hebben. Daarmee bedienen we niet alleen wetenschappers, maar ook de beleidsmakers en ondersteunende collega’s.

Daarnaast hebben we samen met het Centre for Academic Teaching een leergang didactiek onderwijs voor professionals ontwikkeld. De eerste lichting is inmiddels bijna klaar.”

Wie is jullie doelgroep?

“De doelgroep varieert sterk per domein. We gaan altijd in gesprek, bijvoorbeeld met onze onderzoekshubs: met wie heb je te maken en voor wie is jouw onderwerp relevant? Dan komen er ook groepen naar boven die men zelf nog niet gedefinieerd had. In de Artificial Intelligence (AI) zien we bijvoorbeeld dat, naast eigen alumni, ook mensen uit de juridische of sociaalwetenschappelijke hoek zich hierin willen scholen. Zij houden zich bezig met de gevolgen van AI of de ethische kant van AI.

De doelgroep kan ook een hele sector zijn, zoals bij de kunstensector. En we zien dat de Basiskennis Wet- en Regelgeving voor een brede groep relevant is. Ook een psycholoog wil daar wat over weten tegenwoordig.

De universiteit is van oudsher aanbodgericht. In plaats van dat we zelf bedenken wat de vraag is, verkennen we de vraag steeds meer met de doelgroep samen. Bovendien hebben we als universiteiten soms ook het idee dat alles binnen onze muren moet gebeuren, maar dat hoeft helemaal niet. Zo vindt onze leergang Leiderschap in Cultuur plaats in het theater.

Aanbod kan er ook wel eens helemaal niet zo uitzien als een traditionele cursus. Je merkt dat de universiteit gewend is om te werken in routines en een gestandaardiseerde manier van kennisoverdracht en toepassing. We proberen een breder perspectief op de horizon te geven. Daarmee zijn we als programma ook een proeftuin voor onderwijsvernieuwing. Flexibilisering, andere didactische werkvormen, mixed classrooms; er is ruimte om daarmee te experimenteren en van te leren.”

“LLO drijft op ondernemerschap, flexibiliteit en klantgerichtheid. De uitdaging is om dat te integreren in een van oorsprong traditionele en statische organisatie.”

Wat zijn de grootste uitdagingen?

“Leven Lang Ontwikkelen drijft op ondernemerschap, flexibiliteit, samenwerking met de buitenwereld, snelheid en klantgerichtheid. De uitdaging zit er voor ons in dat te integreren in een organisatie die gericht is op massa, continuïteit, compliancy, uniformering en een staande organisatie. Dat is een ingewikkeld proces. We zitten in een experiment, maar bij integratie in systemen loop je ook tegen grenzen aan. Dat vraagt om creativiteit, want dit wordt de toekomst van de universiteit. En dit vraagt soms ook dat we risico’s durven nemen.

Als universiteiten zijn we van nature statisch en intrinsiek conservatief. Dat is ook logisch, want we overleven door voorspelbaar te zijn. We merken grenzen van systemen, maar ook grenzen vanuit tradities in onderscheid tussen disciplines. Bepaalde disciplines krijgen bijvoorbeeld anderhalf keer meer financiering dan andere. Dat remt vormen van flexibele samenwerking. Wij proberen daar bypasses voor te vinden en de samenwerking tot het normaal te maken.

Daarnaast is de dialoog met de buitenwereld niet altijd vanzelfsprekend. We hebben een aantal programma’s gemaakt om dit te faciliteren, zoals community engaged learning. Ook werken we veel samen met de regio, de Utrecht Talentalliantie en de Hogeschool Utrecht. Vaak gaat het ook om andere dingen doen met de mensen die je al kent. Bijvoorbeeld door na een lezing in gesprek te gaan met je doelgroep om na te gaan wat zij nodig hebben of wat thema’s zijn waarmee zij worstelen.

Tot slot willen we de evidence base over de opbrengsten van LLO, die tot nog toe beperkt worden onderzocht, de komende jaren versterken. Daarom zijn we vorig jaar begonnen met het doen van onderzoek naar onderwijs voor professionals. We willen de kennisbasis versterken, onder andere met een UU-onderzoeksagenda op dit terrein.”

Waar zijn jullie trots op?

“Een mooi voorbeeld is onze AI labs, waarin op het thema Artificial Intelligence een combinatie wordt gemaakt tussen onderzoek, onderwijs en impact. We werken publiek-privaat samen waarin we niet alleen samen onderzoek doen, maar ook samen onderwijs daarover verzorgen. We pakken gezamenlijk AI-vraagstukken op, bijvoorbeeld AI in combinatie met media of AI en toepassing in robotisering.

Een ander voorbeeld is de mixed classroom van Urban Future Studio’s. Zowel professionals als master studenten zitten hier bij elkaar in de klas en maken op die manier met elkaar nieuwe kennis.

En een mooi voorbeeld van het met elkaar zoeken wat een goede manier is om kennis en expertise aan te bieden, is ons initiatief bij de faculteit Geesteswetenschappen. Een collega houdt zich bezig met autocratische samenlevingen, polarisatie en hoe daarmee om te gaan. Aan de ene kant wil je graag laten zien wat de tendensen en ontwikkelingen zijn, maar dan kom je algauw uit op een lezingenreeks en dat doen we al via Studium Generale. Toen kwamen we op het idee om het te koppelen aan advies en intervisie vanuit de organisaties die hiermee geconfronteerd worden. We nemen daarin dus niet de wat meer traditionele rol van kennis overdragende partij, maar nemen meer de rol van coach om samen te zoeken naar antwoorden op de vraag. Deze reeks gaat binnenkort voor het eerst van start.”

“Over tien jaar zit je als lerende niet meer in een keurslijf, maar kan je op allerlei manieren leren en werken combineren.”

Hoe ziet LLO er over tien jaar uit?

“Onze ambitie is dat LLO over vijf tot tien jaar overal is ingebed bij de Universiteit Utrecht. Dat het onderwijs voor professionals nog veel meer vanzelfsprekend is. Met een diversiteit aan vormen en waar we in co-creatie met andere partners samenwerken. We bieden minder open aanbod en meer maatwerk. De hele universiteit is daar dan op ingericht. Alle onderwijs is een stuk flexibeler. Zeker de masters. Zodat je niet in een keurslijf zit, maar op allerlei manieren leren en werken beter kunt combineren.

Over tien jaar is het vanzelfsprekend om naar alle vormen van onderwijs te kijken en niet meer een strikt onderscheid te maken tussen diplomagericht onderwijs en onderwijs dat voortbouwt op een diploma of in stapjes naar een nieuw diploma werkt.

En over tien jaar staat het woord opleiding niet meer in de WHW (wet hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek). De kern van het onderwijs voor professionals ligt namelijk niet op het behalen van tweedekansonderwijs om alsnog een bachelor of master diploma te halen. De kern is om als professional up-to-date te kunnen blijven en mee te kunnen bewegen met ontwikkelingen en je daarop aan te kunnen passen.”