Actueel / Overheid
In een tijd waarin gemeenten voor grote maatschappelijke opgaven staan, weet Maaike van der Zwaluw van gemeente Eindhoven één ding zeker: verduurzaming is geen los project meer, maar een integraal onderdeel van hoe we steden ontwikkelen, inrichten én besturen.
Als het aan het Eindhovense bestuur ligt dan is de tijd van ‘Hobbyen in de marges’ voorbij. Als programmamanager duurzaamheid werkt Maaike met vele collega’s aan het versnellen van de energietransitie, het mobiliseren van inwoners en het wegnemen van obstakels op weg naar een klimaatneutrale toekomst.
Maaike werkt als programmamanager Klimaat & Energie bij de gemeente Eindhoven. Met een achtergrond in sociale geografie en ervaring bij kleinere gemeenten zoals Laarbeek, weet ze als geen ander hoe het is om duurzaamheid van beleid naar praktijk te brengen. In Eindhoven houdt ze zich bezig met uiteenlopende thema’s binnen de klimaat- en energieopgave: van warmtenetten tot netcongestie en samenwerking met bedrijven.
“Onze ambities in Eindhoven zijn stevig. Het doel is om, in lijn met landelijke doelstellingen ook lokaal 55% CO₂ te reduceren in 2030 ten opzichte van 1990 en in 2050 volledig klimaatneutraal en aardgasvrij zijn”, vertelt Maaike. “Maar met onze deelname aan de EU-missie onderzoeken we of het zelfs nog sneller kan.” Duurzaamheid is in haar gemeente niet zomaar een thema. Het is sinds 2023 aangemerkt als hoofdopgave voor de gemeente.
Als je doelen hebt voor 2030 en 2050, wil je natuurlijk weten of je op koers ligt. Maaike legt uit waar de gemeente nu staat. “In 2023 zaten we op 926 kiloton CO₂-uitstoot. In 1990 was dat nog 1379 kiloton. Dat betekent een reductie van grofweg 33%”, vertelt ze. Het is een flinke prestatie, zeker gezien de groei van de stad in diezelfde periode. Toch klinkt er ook urgentie in haar stem. “Als we in 2030 op 55% reductie willen zitten, moet het tempo flink omhoog.” De volgende vijf jaar zijn cruciaal: niet alleen om harde doelen te halen, maar ook om systemen, samenwerking en gedrag blijvend te veranderen. “We kunnen niet achteroverleunen.”
Hoe vertaalt zo’n grote opgave zich naar de dagelijkse praktijk? Maaike neemt ons mee in de aanpak voor de komende vijf jaar. “We investeren in een robuust energiesysteem, inclusief slimme netten, opslag en energyhubs. Daarnaast werken we aan de inrichting van het publieke warmtebedrijf wat in juni officieel is opgericht, verduurzaming van de gebouwde omgeving via onder andere bewonersinitiatieven en een VvE-aanpak én stimuleren we duurzame mobiliteit.”Ook op bedrijventerreinen wordt er werk verzet. “De industrie loopt in Eindhoven voorop, maar er is nog veel te winnen. We ondersteunen met Green Deals en fungeren als launching customer voor innovatieve oplossingen.”
Green Deals zijn samenwerkingsafspraken tussen de gemeente en sectoren zoals de zorg of evenementenbranche, waarin partijen gezamenlijk verduurzamingsmaatregelen treffen, vaak met wederzijds commitment en ruimte voor maatwerk.
Een van de meest aansprekende praktische projecten waar Maaike met trots over vertelt, is de Klusbus. “Die ging letterlijk de wijk in, met energiecoaches én een voorraad simpele materialen”, vertelt ze. “We richtten ons op buurten met lage energie labels en bewoners die kampen met hoge energielasten.” De kracht van de klusbus zat in de combinatie van persoonlijke benadering en direct resultaat: een tochtstrip hier, een brievenbusborstel daar. Meteen geïnstalleerd.
“Mensen voelden zich gezien, gehoord én geholpen”, zegt Maaike. “Het was geen abstract beleid, maar een concrete handreiking aan de keukentafel. Inmiddels pakken onze eigen energiecoaches deze taak op.” Het project is een mooi voorbeeld van hoe sociale rechtvaardigheid en duurzaamheid hand in hand kunnen gaan.
Ook het collectorveld onder een korfbalveld in Eindhoven is zo’n voorbeeld waar innovatie en alledaagsheid elkaar raken. “Onder dat veld ligt nu een leidingnetwerk dat de warmte van het kunstgrasveld in de zomer opvangt en opslaat in een WKO-systeem in de bodem”, legt Maaike uit. “Met de opgeslagen energievoorraad kunnen vervolgens omliggende woningen worden verwarmd.” Het idee ontstond toen het veld toch aan vervanging toe was; een slim moment om toekomstgericht te investeren.
“De Rijksoverheid speelt een cruciale rol voor ons: we hebben consistent beleid én structurele financiering nodig om lokaal echt tempo te maken”, vertelt Maaike. “Het helpt niet als landelijke regels plots wijzigen of middelen eenmalig zijn.” Ook het draagvlak onder inwoners is niet vanzelfsprekend. Vooral warmtenetten roepen gemengde gevoelens op. “Mensen zijn kritisch. En terecht. Ze willen zekerheid dat het werkt, dat het betaalbaar blijft, en dat ze er niet slechter van worden.”
Tegelijkertijd is het belangrijk om te benoemen dat de huidige ambitieuze koers bestuurlijk is uitgezet. “Dat we als stad zulke stappen durven zetten, is mede te danken aan onze coalitie. Die bestuurlijke rugdekking maakt het mogelijk om het brede scala aan projecten en activiteiten ook daadwerkelijk van ontwikkeling tot uitvoering te brengen.”
Ervaringen elders in het land hebben soms voor koudwatervrees gezorgd. “Dat maakt het ingewikkelder, maar geen reden om het níét te doen. Het dwingt ons wel tot betere communicatie, meer transparantie en we moeten leren luisteren naar wat er leeft in de stad.”
Op de vraag wat dan wel nodig is voor een succesvolle verduurzaming van de stad antwoord Maaike dat er een goede balans moet zijn tussen de wortel en de stok. “Beleid en wetgeving zijn essentieel, maar het gaat ook om het delen van goede voorbeelden en eigenaarschap. Zeker bij inwoners: ze moeten ervaren dat ze mee kunnen doen én er beter van worden.” Eén van de grootste lessen in Eindhoven blijkt dan ook dat overzicht en inzicht van essentieel belang is voor alle belanghebbenden. “Het hobbyen in de marges is voorbij.”
Voor inspiratie kijkt gemeente Eindhoven naar voorbeelden als Warmtestad Groningen, dat vooroploopt op het gebied van warmte, en Amsterdam, dat een koploper is in circulariteit. Ook de Green Deal met de zorg in de eigen regio en Traais Energie Collectief noemt Maaike als een inspirerend voorbeeld van hoe samenwerking tot concrete resultaten kan leiden. Haar advies aan andere gemeenten is helder: investeer in professioneel portfoliomanagement en verbind dit aan duidelijke doelen en KPI’s – alleen zo blijf je op koers en houd je je organisatie scherp.
Dit interview maakt deel uit van een serie gesprekken met mensen die vanuit hun rol in de overheid bouwen aan een duurzamere wereld. Hoe maken gemeenten werk van duurzaamheid vanuit beleid, én vanuit praktijk? Verduurzamen is namelijk nooit alleen een papieren plan. Het gaat over keuzes, uitdagingen, samenwerking, en over doen wat kan.
We vragen: hoe veranker je duurzaamheid écht in het dagelijkse werk? Wat lukt er goed? Waar wringt het? En wat zou je andere gemeenten willen meegeven die met vergelijkbare vraagstukken worstelen? We luisteren. We delen. Zodat inzichten en ideeën kunnen groeien. Van de ene gemeente naar de andere.
Wil je verder praten over duurzaamheid? Neem dan contact op met Mark Elstgeest of Telissa Schreuder.