Wat de strafrechtketen leert van de coronacrisis

We werken vanwege corona nu al een jaar grotendeels digitaal en op afstand. Dit heeft veel flexibiliteit en wendbaarheid gevraagd van organisaties. Hoe was dat voor de strafrechtketen, een keten met een groot aantal partners, onderlinge afhankelijkheden en soms uiteenlopende belangen? Hoe gingen zij bijvoorbeeld om met de sluiting van de rechtbanken in de eerste lockdown? En wat zijn de lessen voor de toekomst?

Verschillende Morgens-consultants gingen de afgelopen maanden in gesprek met ketenpartners uit de strafrechtketen: het Openbaar Ministerie, de Rechtspraak, het ministerie van Justitie en Veiligheid, Reclassering Nederland, Slachtofferhulp Nederland en Dienst Justitiële Inrichtingen. Wij vroegen hen naar de impact van corona. Wat betekende corona voor samenwerking in de keten, hun organisaties en de kansen in een post-coronawereld? Hebben zij innovaties zien opbloeien? Waar zijn ze trots op en hoe zorgen ze dat ze dit vasthouden?

Uit de interviews met ketenpartners uit de strafrechtketen kwam een aantal gedeelde thema’s en ontwikkelingen naar voren. In dit artikel bundelen we deze thema’s en ontwikkelingen. Daarnaast doen we een aantal aanbevelingen aan de strafrechtketen en vergelijkbare organisaties.

Thema 1: Versnelde implementatie en acceptatie door verhoogd urgentiebesef

Gevraagd naar de impact van corona, noemden verschillende ketenpartners de versnelde implementatie en acceptatie van technologische oplossingen. Die oplossingen zijn in een enorme versnelling gekomen. Aanpassingen die voorheen maanden zouden duren, werden nu binnen enkele dagen of weken geïmplementeerd.

Waar ligt de oorzaak van deze versnellingen? Dat is grotendeels te danken aan pure noodzaak en daardoor een verhoogd urgentiebesef binnen de keten.

Innovatie of versnelde adaptie?

Veel van de ingezette middelen, zoals telehoren, waren er al: vanuit een IT-perspectief is er niet zo zeer sprake van innovatie, maar van zeer snelle adaptatie. De oplossingen op zichzelf zijn niet innovatief. De versnelling zat in het heel snel in gebruik nemen van bestaande technologische oplossingen, in combinatie met de aanpassing van onderliggende werkprocessen en samenwerking.

Digitalisering van sluitstuk naar cruciaal

Doordat de organisaties in de strafrechtketen op zeer korte termijn allemaal op afstand moesten samenwerken, werd digitalisering van sluitstuk en pijnpunt opeens cruciaal. Waar het voor de lockdown nog wel een zoeken was naar draagvlak, werden technologische oplossingen als een digitale handtekening of digitaal vergaderen opeens een must. Het kon simpelweg niet anders. Rechtbanken waren immers dicht, gedetineerden mochten hun inrichting niet uit en zaken moeten wel doorgaan.

“Waar het voor de lockdown nog wel een zoeken was naar draagvlak, werden technologische oplossingen als een digitale handtekening of digitaal vergaderen opeens een must.”

Telehoren en multimedia

Dankzij de versnelde acceptatie van technologische oplossingen is ook een andere ontwikkeling versneld binnen de strafrechtketen: de inzet van telehoren en multimedia tijdens rechtszaken. Online zittingen, telehoren en streaming hebben een echte boost gekregen tijdens de coronacrisis.

Voorheen waren processen in de rechtspraak rondom de rechter georganiseerd, vanuit de zittingszaal. Door de inzet van telehoren komt hier langzaamaan verandering in. Daarnaast worden de doorlooptijden verkort door de inzet van multimedia: beeldmateriaal kan leiden tot een snellere behandeling.

Thema 2: Soepele ketensamenwerking in tijden van crisis

Ook benoemen meerdere ketenpartners het belang van de samenwerking. Zij vertellen dat samenwerking onder crisisomstandigheden in een stroomversnelling komt. Dit ervaren alle geïnterviewden als positief. ‘Heilige huisjes’ zijn in crisistijd makkelijker te slopen en de urgentie van de situatie vraagt om actie. Dit leidt tot minder gepolder en planvorming. Uit elk interview blijkt de wens om deze wijze van samenwerken zoveel mogelijk vast te houden. Oog voor de gezamenlijke ambitie en begrip voor elkaars belangen, kunnen zo hand in hand gaan met snel meters maken.

“‘Heilige huisjes’ zijn in crisistijd makkelijker te slopen en de urgentie van de situatie vraagt om actie. Dit leidt tot minder gepolder en planvorming.”

Trots op wat mensen bereikt hebben

Uit alle interviews kwam naar voren hoe trots de ketenpartners op hun mensen zijn. Er zijn in korte tijd grote en indrukwekkende prestaties geleverd en barrières doorbroken. In een paar maanden zijn resultaten geboekt die normaliter jaren gekost zouden hebben. Een cynicus zou kunnen zeggen: “het kon niet anders in de huidige omstandigheden”, maar elke geïnterviewde is trots op de geweldige inspanning die geleverd in alle geledingen van de strafrechtketen. Hulde voor hun inzet en wendbaarheid!

De geïnterviewden:

• Hugo Hillenaar – Hoofdofficier van Justitie in Rotterdam:
  Het effect van corona op de strafrechtketen
• Johan Bac – Algemeen Directeur/Bestuurder Reclassering Nederland:
  Hoe corona aanzet tot vernieuwing binnen de strafrechtketen
• Marc de Barse – Programmadirecteur Digitalisering Strafrechtketen bij het Ministerie van Justitie en Veiligheid:
  Toegenomen behoefte aan digitalisering in de strafrechtketen
• Olav Welling – Directeur van het landelijk bureau van de Raad voor de Rechtspraak:
  Rechtspraak in tijden van corona
• Rosa Jansen – voorzitter van de Raad van Bestuur van Slachtofferhulp Nederland:
  Hoe Slachtofferhulp Nederland hulp blijft bieden in tijden van corona
• Erik de Borst – algemeen directeur Dienst Vervoer & Ondersteuning en crisismanager Dienst Justitiële Inrichtingen:
  Innovatie en samenwerking helpen DJI door de coronacrisis

Hoe houd je deze ontwikkelingen vast?

Als de coronacrisis afneemt, zal ook het urgentiebesef weer afnemen. Toch zou het zonde zijn als je alle veranderingen dan weer zou kwijtraken.

Wat kun je als organisatie binnen de strafrechtketen nu al doen om deze innovaties vast te houden? Wij geven drie aanbevelingen:

1. Vier je successen en deel de trots

Als er een urgentiegevoel is, negeren mensen bestaande beperkingen en overtuigingen. Zo kun je ook sneller successen boeken: we denken in mogelijkheden in plaats van problemen. Eén manier om dit gevoel vast te houden, is laten zien wat je allemaal bereikt hebt. Maak je successen zichtbaar, bedank je mensen voor hun inzet en laat zien hoe trots je bent op wat er allemaal behaald is. Zo laat je zien wat je allemaal kunt met de innovatie en blijft het draagvlak groter.

“Ik ben erg trots op hoe mijn organisatie zich heeft gedragen in de afgelopen crisisperiode. We hebben nu in ieder geval laten zien dat we in een crisissituatie heel behoorlijk kunnen reageren.”

De successen moet je zowel binnen als buiten de organisatie vieren; laat ook aan de buitenwereld zien wat je organisatie allemaal gedaan en bereikt heeft.

2. Waarborg de nieuwe vormen van samenwerking

De crisisperiode vroeg om intensievere samenwerking tussen de ketenpartners. Als er een goede samenwerking is, formeel of informeel, houd die dan vast. Blijf wat je in crisistijd hebt opgebouwd gewoon doen. Er zijn zowel op de inhoud als op de samenwerking resultaten geboekt en het is waardevol om beide vast te houden.

“Wat we zien in deze periode, is dat we voor nu het eerst met de hele keten praten. Normaal gesproken praten het OM, de politie en de Rechtspraak met elkaar. De overige partners in de keten krijgen vervolgens mededelingen over wat er tussen die drie besloten is. Nu zitten wij allen aan tafel.”

Uiteindelijk heeft iedereen in de strafrechtketen hetzelfde doel: de keten moet blijven werken.

3. Houd de digitalisering vast

Door het thuiswerken heeft de digitalisering binnen de strafrechtketen een extra boost gekregen. Telehoren, videobellen en het elektronisch tekenen van documenten worden het meest genoemd.

Zorg ervoor dat deze digitalisering blijft, ook na de crisis. We hebben gezien dat mensen zich goed kunnen aanpassen aan de nieuwe digitale omstandigheden, door het verhoogde urgentiebesef. Marc de Barse, programmadirecteur bij Digitalisering Strafrechtketen, noemt digitalisering zelfs “de heilige graal van verandering”.

Thema’s en aanbevelingen om innovatie na corona vast te houden

Als je nu al begint met een plan om deze drie aanbevelingen na de crisis vast te houden, zorg je ervoor dat je organisatie net zo innovatief en wendbaar blijft als nu!