Hoe Slachtofferhulp Nederland hulp blijft bieden in tijden van corona

We vroegen Rosa Jansen, voorzitter van de Raad van Bestuur van Slachtofferhulp Nederland en Perspectief Herstelbemiddeling, naar de impact van corona op de werkzaamheden van Slachtofferhulp Nederland en de strafrechtketen als geheel. Ze nam ons mee in de ontwikkelingen die al ver voor corona zijn ingezet en waar de organisatie nu de vruchten van plukt.

Waar Slachtofferhulp Nederland slachtoffers en nabestaanden helpt hun leven weer op te pakken na ingrijpende gebeurtenissen, zet Perspectief herstelbemiddeling zich in om slachtoffers en daders eerder aan herstel toe te laten komen door inzet van herstelbemiddelingsgesprekken.

Wat was de impact van corona op Slachtofferhulp Nederland?

“Wij hebben eigenlijk een hele bijzondere fase doorgemaakt in coronatijd. Hoewel de algehele situatie ontzettend moeilijk is, zijn onze medewerkers in beide stichtingen beter dan ooit uit de verf gekomen. Wij hebben de afgelopen jaren heel veel geïnvesteerd. Tot voor kort hadden we 88 kleine vestigingen, met slechte ICT-voorzieningen. In de afgelopen drie jaar hebben we grote stappen gezet, geconcentreerd in 25 vestigingen met betere voorzieningen. Op dat moment hebben we plaats- en tijdsonafhankelijk werken ingevoerd. Op het moment dat corona uitbrak, kwam dat goed uit. Precies op het goede moment hadden we wat we nodig hadden. Dat heeft gigantisch geholpen met het thuiswerken.”

Onderdeel van deze ontwikkelingen is een tool die de organisatie zelf heeft gemaakt: “Er zijn veel cliënten die niet gewend zijn om in een zakelijke omgeving te werken. Wij hebben dus een tool voor videobellen ontwikkeld die we cliënten toesturen, die veel simpeler in gebruik is dan bijvoorbeeld Teams. Zo komen we op een goede manier met cliënten of elkaar in contact.”

De beide stichtingen hebben dus afgelopen jaren een innovatieve beweging ingezet, waardoor ze gedurende de pandemie de werkzaamheden voort kunnen zetten. Wat daarbij helpt is dat Slachtofferhulp Nederland standaard een crisisorganisatie heeft: “Wij hebben een paar dingen voor: wij hebben namelijk altijd een crisisteam, omdat je als er nu gebeld wordt, mensen meteen aan de slag moeten kunnen. We hebben dus allerlei protocollen klaarliggen. Dit maakte het eenvoudiger om te reageren op de pandemie.”

Iets om bij stil te staan is de positiviteit vanuit de eigen organisatie van de medewerkers, betaald en onbetaald. “Het is bijzonder om te zien hoe de verschillende groepen vrijwilligers, zowel jong als oud, enorm maatschappelijk betrokken zijn. Bijvoorbeeld met de tramaanslag in Utrecht; dan kunnen we van het ene op het andere uur de organisatie verdubbelen, omdat mensen bereid zijn om onbetaald in plaats van één dag, twee of drie dagen te werken. Dat is heel bijzonder. Dat zie je nergens anders. Dezelfde mensen hebben in maart de koppen bij elkaar gestoken en zijn scenario’s gaan uitdenken. Zo hebben we op een mooie manier verder kunnen werken.”

Welke invloed hebben deze veranderende tijden op de dienstverlening?

“De beweging om in te zetten op nieuwe manieren van dienstverlening, dus bijvoorbeeld hybride, of online, is al ingezet met de reorganisatie. In bepaalde typen zaken was veel meer behoefte om niet face-to-face gesprekken te voeren, maar juist online. In grote zedenzaken zien we dat slachtoffers eerst tevoorschijn komen via de chat, in een anonieme variant. Dat is laagdrempeliger. Op het moment dat we het vertrouwen hebben, kan een ander soort contact tot stand komen. Dat zien we ook in veel cybercrime varianten: we hebben veel online fraude en misbruik gehad de afgelopen tijd.”

Deze veranderingen in de behoefte in dienstverlening is de organisatie constant aan het monitoren: “We hebben veel data. Daarmee proberen we de hele tijd een bijstelling te doen op de manier van benaderen en op de manier van dienstverlening. Daardoor zijn we constant in beweging. We ontwikkelen juist door veel kleine experimenten te doen. Deze manier van agile werken hebben wij ons aangeleerd. Niet het optuigen van gigantische mammoeten, maar innovatie realiseren door de hele tijd kleine experimenten uit te voeren. Op den duur heb je dan toch veel voor elkaar gekregen.

“Niet gigantische mammoeten optuigen, maar innovatie realiseren door kleine experimenten uit te voeren”

Deze ontwikkelingen zijn door corona niet minder geworden: “We gaan zeker een aantal dingen vasthouden. Corona heeft alleen de noodzaak duidelijker gemaakt. Tegelijkertijd zullen we de live contacten ook vasthouden. Met name in de zware zaken, met alle gepaste maatregelen, moeten die contacten er ook zijn. Dat is een deel van je dienstverlening.” Een voorbeeld van dienstverlening die wel veel meer online gebeurt zijn de lotgenotengroepen: “Daarvan werd altijd gezegd: lotgenotengroepen zijn typische bijeenkomsten waarbij je elkaar fysiek wil ontmoeten, maar toch zien we dat er een hele generatie is die net zo makkelijk elkaar online als offline ontmoet. Dat is niet enkel een corona-effect, maar het komt wel in een stroomversnelling door deze tijd.”

Wat is de uitwerking van corona op de strafrechtketen als geheel?

Slachtofferhulp Nederland heeft de productie door de eerdere ontwikkelingen en de flexibiliteit van de medewerkers gelijk kunnen houden. “Het enige waardoor we achterstanden opgelopen hebben, is door de aanvankelijke sluiting van de gerechten en het OM. Daar ondersteunen we normaal gesproken vóór, tijdens en na zittingen, maar dat was niet meer mogelijk. Intussen is de strafrechtketen weer volop beweging en proberen we de achterstanden weer in te lopen”.

Corona heeft tegelijkertijd voor een positieve ontwikkeling gezorgd: “Wat we zien in deze periode, is dat we voor nu het eerst met de hele keten praten. Normaal gesproken praten het OM, de politie en de rechtspraak met elkaar. De overige partners in de keten krijgen vervolgens mededelingen over wat er tussen die drie besloten is. Nu zitten wij allen aan tafel.”

Een volgende stap zou zijn om echt mee te kunnen denken over oplossingen: “De rechtbanken deden de deuren dicht om de bewegingen te beperken. Dat is vanuit de context van de pandemie begrijpelijk. Echter wat ze daarbij ook deden is slachtoffers aanmerken als burgers, en daarmee buitenhouden. Dat is moeilijk in een strafproces waarin een slachtoffer toegang zou moeten hebben. Als we vanuit Slachtofferhulp Nederland in dergelijke vraagstukken vanaf het begin mee kunnen denken, dan kunnen we andersoortige oplossingen aandragen, die zowel slachtoffers als de strafrechtketen kunnen helpen. Ik zie dat we daarover in coronatijd wel met elkaar behoorlijke stappen hebben gezet.”

Wat neemt Slachtofferhulp Nederland mee na corona?

Rosa hoopt dat de deelname aan de overlegtafel blijvend is: “We zoeken, onder andere met de Reclassering, naar mogelijkheden om in gesprek te blijven. Wij kunnen oplossingen bieden die de klassieke partijen niet altijd kunnen bedenken. Uiteindelijk is het doel dat eerst overlegd wordt met alle ketenpartners voordat we besluiten nemen. Wij zelf laten de hele tijd een zinnetje erin sluipen: ‘heb je het ook aan het slachtoffer gevraagd?’ Dat draagt bij aan de bewustwording over de rol van het slachtoffer binnen het strafproces. Wij spreken uiteindelijk dagelijks met dat slachtoffer en kennen de behoeften”.

De uitdaging is dus om die samenwerking vast te houden, ook met de ketenpartners die niet standaard aan tafel zitten. Daar heeft Rosa Jansen hoge verwachtingen van.