Actueel / Overheid

Toegenomen behoefte aan digitalisering in de strafrechtketen

22-09-2020 4 minutenMark Elstgeest

Door de coronacrisis is het belang en de urgentie van digitalisering in de strafrechtketen fors toegenomen. Marc de Barse, programmadirecteur Digitalisering Strafrechtketen bij het Ministerie van Justitie en Veiligheid, sprak met Morgens over de gevolgen van corona voor zijn programma en voor de strafrechtketen in het algemeen.

Programma Digitalisering Strafrechtketen

Ruim voor de coronacrisis werkten de verschillende ketenpartners, vanuit hun eigen rol en bevoegdheden binnen de rechtsstaat, al samen aan het verbeteren van prestaties van de strafrechtketen. Sinds juni 2019 geeft het Programma Digitalisering Strafrechtketen (PDSK) invulling aan de opgave om de informatie-uitwisseling tussen de partners in de strafrechtketen te verbeteren. Met als beoogd resultaat: informatievoorziening – en ondersteuning daarvan – die zorgt dat de juiste informatie op het juiste moment bij de juiste verantwoordelijke beschikbaar is. Dit is de reden dat vanuit het Regeerakkoord financiële middelen beschikbaar zijn gekomen ter stimulering van een duurzame digitale samenwerking tussen alle ketenpartners.

De digitalisering van de informatievoorziening bleek sinds maart nog veel relevanter dan ooit verwacht: vanaf elke willekeurige werkplek (dus ook thuis) bij je documenten kunnen, werd al heel snel de norm. Morgens-consultants Mark Elstgeest en Elske Sommeling spraken met Marc de Barse, programmadirecteur Digitalisering Strafrechtketen bij het Ministerie van Justitie en Veiligheid, over de gevolgen van corona voor zijn programma en de strafrechtketen in het algemeen: welke effecten heeft de pandemie met zich meegebracht?

Het gesprek vindt plaats in het ‘Huis van de Strafrechtketen’ in Utrecht. Het gebouw is zo goed als leeg, er mag maximaal één persoon in de lift en op de grond geven pijlen de looprichting aan. Ook tijdens het gesprek houden we afstand van elkaar, met plexiglas tussen de zitplekken. Het voelt bijna surreëel, hoe snel we allemaal gewend zijn aan deze nieuwe situatie.

Is dit het nieuwe normaal? Of is het een tijdelijke werkelijkheid, waarin we wachten tot we alles weer net zo kunnen doen als vroeger?

Forse versnelling in digitalisering

Marc de Barse vertelt dat er als reactie op het verplichte thuiswerken snelle besluiten zijn genomen over de prioriteit van projecten en ketenpartners zelf razendsnel zijn begonnen met het implementeren van digitale oplossingen, zoals bijvoorbeeld het digitaal vergaderen.

Hoe komt het dat er bepaalde projecten opeens wel snel geïmplementeerd konden worden? Projecten die normaliter maanden in beslag nemen, zijn nu in een paar weken afgerond.

De verklaring van Marc lijkt relatief eenvoudig: de recent geïmplementeerde tools zijn op zichzelf niet heel innovatief, het snellere implementeren is grotendeels te danken aan de urgentie voor verandering die plotseling voelbaar was. Tools als videobellen en een digitale handtekening bestonden al, ze werden alleen nog niet zo grootschalig gebruikt binnen de strafrechtketen. Vanaf het moment dat er vanuit de ketenpartners vraag naar kwam, was het snel schakelen op de implementatie. “Ik wil dit soort ontwikkelingen vanuit IT-perspectief geen innovatie noemen, maar vernieuwing. De tools waren er namelijk al, ze zijn ingezet en worden intensiever gebruikt. Het is eigenlijk ook niet de IT die versnelt, maar de adoptie van de digitale tools.”

“Het is eigenlijk ook niet de IT die versnelt, maar de adoptie van de digitale tools.”

Marc gaat verder: “Het is mooi als een specifiek project één of twee maanden sneller gereed is, maar de echte waarde zit in het feit dat de ketenpartners en de professionals hierom zijn gaan vragen. Het gebruikmaken van beeldbellen, digitale handtekeningen en multimedia-berichten, is op zichzelf geen grote veranderingen, maar samen gaan ze op termijn een enorme verbetering van de prestaties van de strafrechtketen teweegbrengen.”

Inzet van multimedia

De behoefte aan vernieuwing uit zich de komende jaren zeker ook in de intensivering van de digitalisering. “Dat is ook heel logisch, alles wordt digitaal aangeleverd, wie gaat er nu nog thuis printen?” Je kunt overal werken, overal je zaak voorbereiden en je kunt er altijd bij. Ook het gebruik van multimedia in rechtszaken is toegenomen.

Marc noemt als recent voorbeeld de rellen bij Den Haag Centraal na een demonstratie op het Malieveld. Dat liep volledig en onverwachts uit de hand. “Via de rechter begreep ik dat er tijdens de rechtszaak beeldmateriaal van de demonstratie is vertoond ter verduidelijking van de situatie. Op deze beelden zie je dat de aard van de demonstatie plotseling verandert. Door de beelden ontkennen verdachten niet meer en daarna is waarschijnlijk een hele andere zitting ontstaan dan zonder die beelden. Multimedia is op die manier medebepalend voor de zitting. Het is een heel andere psychologie.”

Marc vertelt verder over de inzet van multimedia: “Als dit multimedia-effect eerder in de strafrechtketen kan worden ingezet, zal dat leiden tot minder rechtszaken. Daarmee kun je de doorlooptijden verkorten. Als een voorval onder de bevoegdheid van de officier van justitie valt, kan beeldmateriaal leiden tot een snelle bekentenis en kan het direct afgehandeld worden. Daarmee haal je een stukje van de druk van de strafrechtketen af. Of het ook zo zal gaan, en zo ja in welke mate, zal de komende jaren blijken. Zo’n verandering vraagt gewoonweg tijd.”

“Als dit multimedia-effect eerder in de strafrechtketen kan worden ingezet, zal dat leiden tot minder rechtszaken. Daarmee kun je de doorlooptijden verkorten.”

Digitalisering als aanjager van verandering

Marc ziet de digitalisering als heilige graal voor de verandering. Er blijven altijd specifieke situaties en professionals die terughoudender zijn tegenover dit soort digitale vernieuwingen. “De professionals maken zelf uit welke digitale vernieuwing een blijvertje is of niet. Als een rechter zegt dat een fysieke zitting nodig is, dan wordt dat – terecht – niet tegengehouden.”

Een ander voorbeeld van digitale vernieuwing die door corona echt een boost heeft gekregen, is Telehoren. Waar voorheen advocaten naar de penitentiaire inrichtingen moesten en gedetineerden naar de rechtbank, worden veel processen nu via Skype afgehandeld. Met als gevolg: tijdwinst en besparing van energie. Wederom gaat het hier om de versnelde adoptie van een al bestaande tool door een verhoogde behoefte en urgentiebesef. Er is een knop omgegaan bij de ketenpartners en professionals, waardoor de adoptie van deze tool in een paar maanden is gerealiseerd.

Voor mensen in de strafrechtketen heeft de coronacrisis, naast veel narigheid, ook enkele positieve gevolgen. We vragen Marc wat hij persoonlijk als positief heeft ervaren aan de afgelopen maanden: “In plaats van een uurtje videoconference, ben ik ook wel eens met een collega gaan wandelen door de polder (netjes op 1,5 meter afstand!). Dit leidde tot andere gesprekken en dat heb ik zeer gewaardeerd.”

Meer weten?

Verder praten over dit onderwerp? Neem dan contact op met Mark Elstgeest.

Meer lezen?

Lees meer over de ontwikkelingen bij de overheid.

Bekijk alle artikelen
Artikel

Terugblik webinar Regioplan Haaglanden

07-03-2024 < 1 minuten
Lees meer
Artikel

11 lessen voor effectieve samenwerking: inzichten uit de strafrechtketen

20-02-2024 3 minuten
Lees meer
Interview

Het juiste doen voor dienstverlening kan alleen door dromen en denken te combineren

30-11-2023 7 minuten
Lees meer
Artikel

Terugblik werkplaats wendbaar en weerbaar in dienstverlening

26-09-2023 3 minuten
Lees meer