Actueel / Overheid

De Strafrechtketenmonitor: Een coronajaar uitgedrukt in cijfers

01-07-2021 5 minutenPako de Lange

De woorden ‘corona’ en ‘lockdown’ komen dit jaar vaak terug in de Strafrechtketenmonitor 2020. Het effect van de coronapandemie is dan ook duidelijk zichtbaar in de cijfers die gaan over het aantal overtredingen, de grootte van de werkvoorraden en de duur van de doorlooptijden. Geheel verrassend is dit niet. We delen een aantal opvallende ontwikkelingen.

Zes bestuurders uit de strafrechtketen geven gedeeld beeld

In de afgelopen tien maanden interviewden we een zestal bestuurders uit de strafrechtketen over de impact van corona. Een gedeeld beeld was dat ze als gevolg van corona de voorraden zagen oplopen en dat dit een negatief effect op de doorlooptijden heeft. Dit effect komt tevens duidelijk naar voren in de Strafrechtketenmonitor 2020. De bestuurders zien ook kansen door corona, zoals de extreme versnelling in invoering en adaptie van technologische vernieuwing en de soepeler lopende ketensamenwerking.

In dit artikel geven we een overzicht van de vier meest opvallende ontwikkelingen uit de Strafrechtketenmonitor die het uitzonderlijke jaar 2020 vergelijkt met het ‘normale’ jaar 2019. We duiden vervolgens welke gevolgen deze ontwikkelingen hadden en hoe de strafrechtketen hiermee kan omgaan.

Wat signaleert de Strafrechtketenmonitor?

Deze ontwikkelingen zien we in de Strafrechtketenmonitor terug:

  1. Verschuiving van offline naar online criminaliteit: mede als gevolg dat we meer thuiswerken en meer thuis zijn is het aantal zaken waarin sprake is online fraude, marktplaatsfraude of computercriminaliteit gestegen met 14%. Meer traditionele ‘offline’ delicten, als inbraken en mishandelingen, zijn gedaald met 6% (Directie Strafrechtketen, Strafrechtketen 2020 – Factsheet Strafrechtketenmonitor, pagina 5).
  2. Een sterke stijging in vroegtijdige beëindigingen: 7% Van het totaal aantal zaken in 2020 is vroegtijdig beëindigd, wat betekent dat deze zaken vroeg in het opsporingsproces zijn stopgezet vanwege capaciteitsoverwegingen, omdat het geen kansrijk vervolgbare zaak was of omdat een niet-strafrechtelijke interventie effectiever was. Dit is een toename van 60% ten opzichte van 2019. De Strafrechtketenmonitor benoemt als belangrijkste reden de toename in marktplaatsfraude en cybercrime (Directie Strafrechtketen, Strafrechtketen 2020 – Factsheet Strafrechtketenmonitor, pagina 7).
  3. Veel meer overtredingen door de politie ingezonden naar het OM: Het aantal overtredingszaken dat wordt ingezonden naar het OM is in 2020 met 15% sterk gestegen ten opzichte van 2019. Deze stijging lijkt met name te zitten in overtredingen van de corona-maatregelen die door de Politie worden aangepakt. Het aandeel corona-overtredingen is 9% van het totaal aantal overtredingen in 2020. De politie heeft 29% meer zaken ingezonden naar het OM dan een jaar eerder. De overige opsporingsinstanties daarentegen hebben 22% minder overtredingen geconstateerd (Directie Strafrechtketen, Strafrechtketen 2020 – Factsheet Strafrechtketenmonitor, pagina 10).
  4. Minder beslissingen bij de Rechter: Waar het aantal overtredingen ingezonden naar het OM gestegen is, is het aantal misdrijfzaken voorgelegd aan de rechter met 21% gedaald. Hier lijkt sprake van een negatief effect van de eerste lockdown waarin de rechtbanken dicht waren en alleen urgente zaken doorgingen. Ten opzichte van 2019 zijn er 11% minder inhoudelijke beslissingen door het OM op misdrijfzaken genomen en 2% minder op overtredingszaken (Directie Strafrechtketen, Strafrechtketen 2020 – Factsheet Strafrechtketenmonitor, pagina 11).

Samengevat kunnen we zeggen dat de impact van corona op de strafrechtketen in kwantitatieve zin groot was: er was sprake van een verschuiving in de aard van gepleegde delicten, een verhoging van de instroom van overtredingen en een verlaging van het aantal zaken en beslissingen door de rechter op zitting. Ook de sterke stijging van het aantal vroegtijdig beëindigde zaken lijkt een gevolg van de coronacrisis en de lockdown te zijn.

De gevolgen van een jaar coronamaatregelen op de prestaties in de strafrechtketen

Bovenstaande ontwikkelingen uit de Strafrechtketenmonitor blijven niet zonder gevolgen. Doorlooptijden zijn verder verslechterd en het lagere aantal sancties werkt door op de organisaties verantwoordelijk voor de tenuitvoerlegging.

Minder opgelegde sancties

Niet verrassend zijn er in 2020 minder straffen en/of maatregelen opgelegd. Bij misdrijven is het aantal sancties ten opzichte van 2019 gedaald met 18%. Bij overtredingen is er sprake van een daling van 8%. Dit zorgde ook voor een daling bij de instanties die verantwoordelijk voor de tenuitvoerlegging. De instroom in gevangenissen is gedaald met 31%. Het CJIB behandeld 25% minder financiële sancties. 3RO heeft in 2020 53% minder taakstraffen uitgevoerd. De Raad voor de Kinderbescherming heeft 31% minder taakstraffen gecoördineerd. Halt heeft 17% minder haltverwijzingen hoeven te verwerken. Deze daling heeft een forse maatschappelijke impact, maar zet ook de bedrijfsvoering van deze organisaties onder druk.

Verdere verslechtering van doorlooptijden bij misdrijven

In het algemeen geldt dat de gestelde normen voor doorlooptijden voor strafzaken niet gehaald worden. In 2020 zien we zelfs een verslechtering van de doorlooptijden ten opzichte van 2019. De doorlooptijd van zaken die aan de rechter worden voorgelegd is bij misdrijven in 2020 gemiddeld 10 maanden (+1 maand). De verwachting is dat in 2021 de doorlooptijd nog verder zal toenemen. Bij overtredingen is de gemiddelde doorlooptijd 14 maanden. Dit is vergelijkbaar met 2019. Het verschil kan liggen in het feit dat meer eenvoudige zaken door het OM ook buiten zitting kunnen worden afgedaan. Zwaardere strafzaken komen in zijn algemeenheid altijd voor de rechter. Het lijkt logisch te veronderstellen dat de gevolgen van de gedwongen sluiting van de rechtbanken groter geweest zijn voor de zwaardere strafzaken waarin het OM niet buiten zitting kan afdoen.

Wat kan de strafrechtketen (nog meer) doen?

Ten eerste is meer samenwerking nodig om de werkvoorraden onder controle te krijgen, zoals dit bijvoorbeeld gebeurt in de samenwerking in de taskforce voorraden van het OM en de Rechtspraak. Inmiddels zijn de voorraden al bijna weer op niveau van voor corona, maar in sommige gevallen betekent dit nog niet dat de achterstanden volledig zijn weggewerkt.

Ten tweede kunnen de Rechtspraak, het OM en de Politie hun capaciteit nog beter laten aansluiten door gericht meer capaciteit in te zetten op de plekken waar toename in overtredingen en misdrijven zitten. De Strafrechtketenmonitor schetst een duidelijke toename van specifieke type overtredingen (corona-overtredingen) en misdrijven (online criminaliteit). Het initiatief vanuit de Rechtspraak om te beginnen met de inloopkamer Straf voor kantonzaken is een mooi voorbeeld waarin capaciteit gericht wordt ingezet. Ook de intensivering van de opsporing en onderzoek naar online criminaliteit bij de Opsporingsdiensten past in deze beweging.

Als laatste is het belangrijk om het gegroeide bewustzijn van de effecten van organisatie specifieke beslissingen op de verdere keten te behouden. 3RO en SHN gaven aan dat zij door de crisis meer aan tafel zitten en meer onderdeel van keten zijn geworden. Ook deze betrokkenheid moet het nieuwe normaal worden.

Initiatieven van de strafrechtketen lijken effect te hebben

Samengevat is het jaar 2020 is een uitzonderlijk jaar geweest. De coronapandemie en de daarmee samengaande beperkingen en maatregelen hebben een directe invloed gehad op de strafrechtketen. Dit is te zien in iedere stap in het ketenproces, van het aantal misdrijven en overtredingen tot het aantal sancties en de tenuitvoerlegging. De strafrechtketen heeft hierop gereageerd met initiatieven als de taskforce coronavoorraden van het OM en de rechtspraak en de inloopkamers op verschillende zaakstromen. Deze lijken een positief effect te hebben. In de Strafrechtketenmonitor van 2021 wordt hopelijk duidelijk hoe groot dat effect was.

Factsheet Strafrechtketenmonitor 2020

Dit artikel is op basis van de Factsheet Strafrechtketenmonitor 2020. Download de gehele Factsheet Strafrechtketenmonitor 2020 via de website van strafrechtketen.nl.

Factsheet Strafrechtketenmonitor 2020

Artikel

11 lessen voor effectieve samenwerking: inzichten uit de strafrechtketen

20-02-2024 3 minuten
Lees meer
Interview

Het juiste doen voor dienstverlening kan alleen door dromen en denken te combineren

30-11-2023 7 minuten
Lees meer
Artikel

Terugblik werkplaats wendbaar en weerbaar in dienstverlening

26-09-2023 3 minuten
Lees meer
Artikel

Excellente gemeentelijke dienstverlening? Deze wetten laten je geen keus

20-07-2023 6 minuten
Lees meer