De wendbare gemeente: inkomensondersteuning zzp’ers (Tozo) als lakmoesproef

Dit is het tweede artikel over de regeling voor inkomensondersteuning aan zzp’ers. In het eerste artikel schreven we hoe gemeenten van Tozo empathische dienstverlening voor zzp’ers maken. De uitvoering van de Tozo-regeling (Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers ) is zeer snel door gemeenten opgezet. In deze blog analyseren we de manier waarop gemeenten de regeling uitvoeren. Op basis van het perspectief van de klant geven we suggesties voor manieren waarop gemeenten hun wenbaarheid verder kunnen vergroten.

Enorme aantallen aanvragen in onzekere situatie

Gemeenten kregen in korte tijd enorme aantallen aanvragen voor Tozo te verwerken. Zelfs op het moment dat er inhoudelijk nog zeer weinig bekend was over de regeling. Om toch zzp’ers in inkomensondersteuning te voorzien heeft de minister gemeenten gevraagd de regeling contra legem (tegen de wet in) uit te voeren.

Zeker aan het begin van de uitvoering was er rond de regeling veel dynamiek. Zo waren er bij aanvang veel wijzigingen in de ondersteunende middelen die de VNG aanreikt. Daarnaast was er niet alleen dynamiek, maar was er bij gemeenten onduidelijkheid. Bijvoorbeeld over de gegevens die zij kunnen vragen aan de zzp’ers die een aanvraag indienen. Zo zijn er gemeenten die ook na enkele weken nog te veel informatie opvragen. Tot slot is nog niet helemaal duidelijk hoe het Rijk gemeenten tegemoet gaat komen voor de uitvoeringskosten die zij maakten. Kortom, het is een situatie die grote wendbaarheid vraagt van gemeenten.

Gemeentelijke wendbaarheid in de Tozo-praktijk

Gemeten naar het grote aantal aanvragen, kunnen we de regeling een succes noemen. Maar zijn gemeenten wel wendbaar genoeg om een regeling als deze uit te voeren? We delen een aantal observaties:

• Er zijn gemeenten die grote aantallen aanvragers (soms duizenden) terug moeten bellen, omdat de ontvangen formulieren niet compleet zijn.
• Ook zien we gemeenten die het proces weer zelf gaan uitvoeren op het moment dat de organisatie waar zij het aan hebben uitbesteed de vraag niet aan kan. Dat geeft organisatorisch gedoe, waardoor energie lekt die beter besteed had kunnen worden aan het bijstaan van zzp’ers.
• Tot slot zien we dat complexe aanvragen een lagere prioriteit krijgen dan de simpele aanvragen, terwijl de complexiteit van de aanvraag natuurlijk niets zegt over de urgentie die de aanvrager ervaart. Doorgaans geldt dat complexe gevallen vaak urgenter zijn. Zeker wanneer je redeneert vanuit de leefwereld van de aanvrager.

Er staat een regeling, maar de uitvoering is niet first time right. Begrijp me goed, dat is zeker geen verwijt! Er is namelijk onmogelijk veel werk verzet door en bij gemeenten. Maar deze case maakt wel duidelijk dat gemeenten over het algemeen nog niet die wendbare organisaties zijn die ze willen zijn.
Dat brengt ons bij de vraag hoe gemeenten wel wendbaar kunnen zijn. We geven drie suggesties:

1. Volg nog sneller de ontwikkelingen op

Het is een trend die al is ingezet, maar de snelheid is te laag. Veel gemeenten volgen hun omgeving, bijvoorbeeld door hun strategen actief te laten lobbyen in Den Haag. De snelheid waarmee dat gebeurt is wellicht voldoende voor het maken van beleid, maar te laag voor het opstarten en uitvoeren van een nieuwe regeling. En dat was precies de opdracht van het kabinet aan gemeenten: start snel met het uitvoeren van deze regeling. Zelfs als deze niet in overeenstemming is met de wet.

2. Neem snel, maar bewust een ‘make-buy-or ally’ beslissing

Stel je als gemeente de volgende vragen: Ga je het zelf uitvoeren? Ga je de uitvoering inkopen? Of ga je de uitvoering in samenwerking met anderen ter hand nemen, bijvoorbeeld in een Regionaal Bureau Zelfstandigen? Betrek in deze analyse wendbaarheid, capaciteit en de mogelijkheden van technologie, zoals robotisering. Uitvoering uitbesteden aan een organisatie die hier in onvoldoende mate over beschikt is vragen om problemen. Het goede nieuws is dat je ook nu nog die analyse kunt maken. Bijvoorbeeld in het kader van de herbeoordeling van aanvragen.

3. Neem de tijd om te leren

Voer de regeling niet alleen uit, maar neem in je teams ook tijd om te leren van de manier waarop je het hebt uitgevoerd. Leer hoe het proces verloopt, hoe verschillende medewerkers met complexe aanvragen om gaan en leer op basis van data over je proces. Om het doel van de regeling te bereiken (snelle inkomensondersteuning) is het niet alleen nodig snel de uitvoering te starten, maar ook steeds sneller te worden in het uitvoeren zelf.