Hogescholen in digitaal tijdperk: profileren is noodzaak

In de interviewreeks over het hbo van Morgen spraken we met Regine von Stieglitz, bestuursvoorzitter van Hotelschool The Hague. Een hogeschool met internationaal aanzien, topkwaliteit personeel en dito faciliteiten en studenten. Maar ook een hogeschool met uitdagingen en een eigen visie op de toekomst van het hbo in Nederland.

Regine: “Ons onderwijslandschap is zo vol, dat het zaak is om je als hogeschool te profileren en snel aan te haken bij de digitalisering en globalisering. It’s all about delivering high quality and branding!”

Drie thema’s die de toekomst van het hbo vormgeven

Regine: “Ik besef dat het misschien makkelijk praten is, gezien de positie die onze hotelschool binnen de sector inneemt. Het is echter zo dat er in Nederland een ongewoon grote pluraliteit van onderwijsaanbod bestaat, met veel dezelfde opleidingen op verschillende hogescholen. Vergelijk die situatie bijvoorbeeld eens met die in Duitsland. Met het oog op de toekomst is het zaak om ‘smoel’ te krijgen en profiel te kiezen.”

Het gaat er niet per definitie om dat er minder opleidingen wordt aangeboden, zo benadrukt Regine. “Het gaat erom dat excellentie wordt aangemoedigd. Dat vraagt om lef, want je richt je aandacht en geld op specifieke instellingen of onderdelen. Maar het levert een profiel dat de beste mensen aantrekt, zowel aan de kant van studenten als bij medewerkers.”

Wel kan het zijn dat je delen van je programma loslaat, volgens Regine: “Ik zie dat het beëindigen van opleidingen of varianten ongelofelijk moeilijk is. Dit zag je in het kunstvakonderwijs, maar ook bij Engelstalige varianten of deeltijdonderwijs, waar te weinig studenten het onderwijs volgen. Op die wijze blijft ons onderwijs vooral duur in plaats van goed.”

“In Nederland bestaat een ongewoon grote pluraliteit van onderwijsaanbod. Het is daarom zaak om ‘smoel’ te krijgen en profiel te kiezen.”

Regine ziet profileringskansen voor zowel de grootstedelijke hogescholen als voor de hogescholen in de regio: “De grote hogescholen vervullen een heel belangrijke maatschappelijke rol. Door hun ligging blijft er in de nabije toekomst een brede vraag uit die stad of regio. De inhoud van die vraag gaat echter veranderen. Het werkveld wil iets anders van young professionals en de student wil onderwijs dat bij hem of haar past. Dat biedt dus kansen om je op de didactische aanpak te profileren. Zo kan een grootstedelijke hogeschool er vol trots voor kiezen om zich te richten op de mbo’er of juist de havist. Of op bijvoorbeeld de extraverte en prestatiegerichte high ambition studenten die graag leren onder hoge druk.”

“Het gaat erom dat excellentie wordt aangemoedigd. Dat vraagt om lef, want je richt je aandacht en geld op specifieke instellingen of onderdelen.”

Het durven kiezen voor een profiel heeft mogelijkerwijs een positieve invloed op zowel het studiesucces als de bijbehorende geldstromen. De student weet immers waar hij met welke ambities, basis en leerstijl het best kan studeren en waar de slagingskans dus hoger is.

Houdbaarheid van binair stelsel

Regine gelooft dat de huidige scheiding van hbo en universiteiten onhoudbaar is. “We bepleiten bij het ministerie dat professional doctorates bij het hbo horen. Maar omdat nu alles voorbij het masterniveau belegd is bij het wo, ligt een promotie via toegepast onderzoek ook bij het wetenschappelijk onderwijs. Dat is op zichzelf vreemd, omdat dit primair gericht is op het fundamenteel onderzoek.”

Ook voor de beschikbaarheid van onderzoeksgelden helpt het binair stelsel niet, stelt Regine: “Vanuit Horizon 2020 krijgt een hbo-instelling alleen geld los via een samenwerking met een universiteit. Universiteiten verschuiven hierdoor met hun onderzoek van fundamenteel naar meer toegepast.” Deze verschuiving heeft mogelijk een negatief effect op de onderwijskwaliteit in het hbo. Het toegepast onderzoek vormt immers een belangrijk deel van het speelveld waarin het hbo en het werkveld innoveren en elkaar versterken.

Ook ziet Regine kansen voor het hbo om de universiteiten te helpen: “De pre-masters die zij aanbieden, leken financieel aantrekkelijk. Die blijken in de praktijk echter financiële bleeders te zijn. Laat de kwalitatief goede instituten in het hbo dan de schakel zijn met het wo.”

“Ons onderwijslandschap is zo vol, dat het als hogeschool zaak is om je te profileren en snel aan te haken bij de digitalisering en globalisering. It’s all about branding!”

Digitalisering: wereldwijd brand en didactische coach

Regine: “Hoe snel de digitalisering doorzet, is niet zeker. Wat de toename van digitale mogelijkheden precies doet met de vraag van studenten en het werkveld evenmin.” Maar dat het nu tijd is om te versnellen, is voor Regine wel zeker.

Met de digitalisering komt er ook een verandering in het verdienmodel: “Bij de TU Delft keek ik eens mee bij een MOOC. Als je je aanmeldt, zie je met wie je in de cursus wereldwijd participeert. Dat blijken er heel wat te zijn. Ik zie op zo’n moment direct een merk ontstaan. Dan denk ik: zet in op goede kwalitatieve onderwijsmodules, breng een klein bedrag in rekening voor iedere deelnemer en ga voor volume. Want een klein cursusbedrag met heel veel deelnemende cursisten, levert uiteindelijk behoorlijke inkomsten op als universiteit. It’s all about delivering high quality and branding – ook in de context van digitalisering.”

De digitalisering brengt ook veranderingen in de rol van de docent. Regine: “In ons onderwijs zijn kennis, persoonlijke vaardigheid en weerbaarheid verweven met elkaar. Casuïstiek is altijd een goede vorm geweest om dit te doen. Denk aan een boze klant die komt klagen. ‘Vroeger’ beeldden we dit uit met acteurs, die daadwerkelijk boos waren. Nu simuleren we die boosheid op een online leerplatform. De student spreekt daarbij de reacties op de boze klant in. De beslisboom in voice recognition software bepaalt de impact van deze reactie op de boze klant. Is die klant niet tevreden of is jouw actie te onzeker, dan ga je meteen terug naar het begin.”

“It’s all about delivering high quality and branding – ook in de context van digitalisering.”

Dergelijke toepassingen leveren data over het leerproces van studenten. Dat helpt docenten om in de rol van didactische coach te groeien. Regine: “De aandacht en tijd van de docent gaat meer en meer uit naar de ontwikkeling van de specifieke student in plaats van generieke kennisoverdracht.”

Binair stelsel openbreken

Het openbreken van de huidige scheiding tussen het hbo en wo is volgens Regine nodig voor de profilering en positionering van Nederland in de wereld: “Het is niet zo dat er nu geen samenwerkingen zijn op de inhoud. Maar hoe sterk kunnen we in de wereld zijn als we de expertise en middelen van universiteiten en hogescholen bij elkaar brengen? Neem bijvoorbeeld de kennis en kunde van Wageningen University & Research, HAS Hogeschool, NHL Stenden Hogeschool, Hotelschool The Hague en andere onderwijsinstellingen op het gebied van duurzaamheid. Zo zijn er meer voorbeelden te benoemen.”

Zekerheden loslaten

Regine ziet een hbo van Morgen met “topinstellingen die een smoel hebben”. Regine: “Daarvoor is lef en een andere houding nodig. Neem de hoge snelheid waarin universiteiten en hbo’s masters ontwikkelen. Die snelheid voedt de veelheid van ons aanbod, maar zit echte excellentie in de weg.”

De combinatie van excellentie en een krachtig netwerk van hbo en wo, levert volgens Regine veel op: “Denk bijvoorbeeld aan het delen van gebouwen, de gezamenlijke investering in (en het gebruik van) digitale platformen en de detachering van ‘knappe koppen’. Op het vlak van duurzaamheid en financiën word je daar als instelling ook wijzer van.”

“De hoge snelheid waarin universiteiten en hbo’s masters ontwikkelen, voedt de veelheid van ons aanbod maar zit echte excellentie in de weg.”

Leven Lang Leren

“Er komen generaties aan voor wie het diploma of de titel er niet meer zo toe doet. Zij gaan voor een persoonlijk profiel en shoppen dat bij elkaar.” Die beweging heeft implicaties voor het aanbod en biedt kansen voor andere doelgroepen. Regine: “De topinstellingen in het hbo worden door werkende professionals gevonden op basis van hun specifieke profiel. Die instellingen moeten antwoorden met een aantrekkelijk modulair aanbod.”

De vraag is of de grotere hogescholen datzelfde moeten doen, omdat zij vanuit hun maatschappelijke opgave mogelijk ‘minder smoel’ en aantrekkingskracht hebben. Regine: “Hun kracht zit op de brede beschikbaarheid van kennis, mensen en middelen. Door bijvoorbeeld in te zetten op summer courses met real life cases uit het werkveld of actuele trends, kunnen die grote hogescholen iets extra’s bieden.”

Uitdagingen op weg naar onderwijs van Morgen

Regine ziet twee uitdagingen op weg naar het onderwijs van de toekomst: de ‘polderhouding’ in Nederland en de achterstand op het front van digitaliseren. Zij noemt twee voorbeelden om die uitdagingen kracht bij te zetten.

Polderhouding

Regine: “Het hbo heeft iets beschaafds, wat de sector in de weg zit. Je hoort bijvoorbeeld zeggen dat universiteiten het binair stelsel niet open willen breken, waarna direct wordt voorgesteld om als hbo deze discussie alleen voor kunstvakopleidingen te willen voeren. Maar dat is geen lef tonen. Op academisch front is er immers geen tegenhanger in dat palet. Wij voeren als hotelschool nu discussie om dit onderwerp te verbreden naar hotel business opleidingen.”

“Er komen generaties aan voor wie het diploma of de titel er niet meer zo toe doet. Zij gaan voor een persoonlijk profiel en shoppen dat bij elkaar.”

Digitalisering

Over de digitalisering binnen Nederland is Regine duidelijk: “Het hbo heeft iets weg van de overheid als het om digitalisering gaat. Dat moet dan weer met allerlei kerngroepen en overlegtafels. Er is weinig actie en er wordt veel gepraat en dan denk ik: jongens, versnellen, we lopen achter!”

Om deze beide uitdagingen kracht bij te zetten, gebruikt Regine een ervaring met haar eigen dochter als anekdote: “Zij wil graag naar Cambridge. Mijn voorstel was om eerst maar eens te kijken naar de toelatingseisen. Al snel zagen we dat Cambridge ook summer courses aanbiedt. Die gaan over interessante onderwerpen van nu, zoals blockchain en business challenges. Na aanmelding kreeg zij meteen een uitnodiging om op hun digitaal platform allerlei cursussen te volgen!

Maar nu komt het digitale aspect van het verhaal: een seconde na de aanmelding en aanbetaling, ontvangt mijn dochter op haar mobiel een bevestiging, met toegang tot een OSIRIS- of Blackboard-achtige omgeving én de eerste coole dingen om alvast enthousiast over te worden.”

Het effect op Regine? “Ik was in shock. Want wij hebben die zaken in Nederland echt niet zo op orde. Dus, laten we stoppen met alsmaar naar elkaar te kijken en het met elkaar eens te zijn. Laten we ons wat meer spiegelen aan het bedrijfsleven. Daar is de ruimte voor initiatieven en ontwikkelen ze wendbaar en iteratief.”