Echte gelijkwaardigheid is nodig voor de beste zorg

In het zesde interview uit de reeks over de GGZ van Morgen sprak Mark Reitsma met Aukje Eggenhuizen. Aukje is Expert Zorg en ervaringsdeskundige bij Coöperatie VGZ. Hierbij adviseert zij de zorgverzekeraar om beter aan te sluiten bij de behoefte en wensen van haar ruim vier miljoen leden. Volgens Aukje is het toewerken naar echte gelijkwaardigheid binnen alle lagen van de GGZ de belangrijkste uitdaging voor de toekomst.

Hoe zie jij de toekomst van de GGZ?

“Voor de toekomst hebben we in Nederland een uitdaging als het gaat om toch goede zorg te verlenen aan mensen met psychische problemen, ondanks stijgende kosten en arbeidsmarktproblematiek. Als ik tien jaar vooruitkijk dan zie ik drie grote ontwikkelingen: Een toename van domeinoverstijgende samenwerking, breder kijken naar psychische problemen van mensen om zo voorbij de muren van de GGZ te gaan en een volledige gelijkwaardigheid binnen de GGZ tussen cliënten en hulpverleners, maar ook tussen ervaringsdeskundigen en andere professionals.”

1. Domeinoverstijgende samenwerking

“Ik verwacht dat het samenwerken van GGZ met andere domeinen enorm zal toenemen. Dat we in heel Nederland echt regionaal gaan samenwerken en vanuit een gezamenlijk opgave de zorg vormgeven. Op dit moment werken we nog te veel op eilandjes, waardoor we op meerdere plekken het wiel aan het uitvinden zijn. Ontschotten en domeinoverstijgende samenwerking is in mijn ogen wat we nodig hebben om de grote problemen van toegankelijkheid en betaalbaarheid van de GGZ het hoofd te bieden.”

2. Breder kijken naar psychische klachten

“De wachtlijsten voor de GGZ blijven lang. We moeten echt kritisch gaan kijken welke oplossingen mensen nodig hebben om hun lijdensdruk te verlagen en kwaliteit van leven te verhogen. Die oplossingen zijn niet allemaal in de reguliere GGZ te vinden. Soms is het bijvoorbeeld passender om eerst met iemands schulden aan de slag te gaan. Of wil een cliënt liever een lichaamsgerichte behandeling, omdat dat beter aansluit bij zijn behoeften. De GGZ moet zich ervan bewust zijn dat zij niet alles weten, niet alles kunnen oplossen en dat cliënten veel beter geholpen zijn als we samen met hen breder kijken.”

“De GGZ is er voor de zorg van psychiatrische problemen, maar mensen zijn niet altijd het meest geholpen met reguliere GGZ-zorg.”

3. Echte gelijkwaardigheid tussen cliënt en behandelaar

“Ik zie nog veel ruimte voor verbetering als het gaat om de gelijkwaardigheid van mensen met psychiatrische klachten en zorgprofessionals. We zijn op de goede weg, maar er wordt in mijn optiek nog te vaak over cliënten gesproken en niet mèt cliënten. Ik zie helaas ook nog regelmatig dat zorgprofessionals en organisaties, met de beste bedoelingen, denken te weten wat het beste is voor cliënten. In de GGZ van Morgen is er oprechte gelijkwaardigheid tussen cliënt en zorgverlener. Ik denk echt dat we vanuit gelijkwaardigheid beter met elkaar in gesprek moeten gaan. Daar wordt de zorg beter van!”

Wat is er nodig om deze veranderingen door te maken?

“Om tot een goede regionale samenwerking te komen, is het nodig dat verschillende partijen elkaar gaan opzoeken, elkaar gaan leren kennen en gezamenlijk nadenken hoe zij problemen in de regio kunnen oplossen. Ieder vanuit zijn eigen expertise, maar wel vanuit een gezamenlijke opgave. GEM (Ecosysteem Mentale Gezondheid) is daar een mooi voorbeeld van. GEM heeft als missie om het traditionele technisch-specialistische ziektemodel om te vormen naar een samenlevingsmodel waarbij men in gezamenlijkheid probeert een antwoord te formuleren op de vraag van de cliënt. Om die vraag te beantwoorden moet er een veel breder aanbod zijn van mogelijke interventies. Juist daarom is het belangrijk dat partijen vanuit de GGZ, publiek domein, welzijn en ervaringsdeskundigen optimaal samenwerken. Dus weg met die onderlinge concurrentie!”

Breder kijken naar psychische problemen

“Ik verwacht dat we in de GGZ van Morgen met een veel bredere blik kijken naar een aanmelding voor de GGZ. Dus niet alleen met een GGZ-bril zoeken naar een DSM-diagnose. Zorgprofessionals, met daarbij een nadrukkelijke rol voor ervaringsdeskundigen, kijken samen met de cliënt naar zijn of haar vraag. Wat is er bijvoorbeeld allemaal nog meer aan de hand dan de somberheid die iemand meldt? Wat heeft iemand meegemaakt in zijn leven? Wat is zijn woon- en inkomenssituatie? Hoe ziet zijn netwerk eruit? Waar ligt de behoefte van de cliënt? Hierdoor zie je dat de hulpvraag in veel gevallen niet eentje is van alleen reguliere GGZ-zorg.”

“Er is zoveel meer dan alleen de reguliere, verbale therapieën als bijvoorbeeld cognitieve gedragstherapie. Soms heeft een cliënt veel meer baat bij een non-verbale therapie. Muziek- of dramatherapie bijvoorbeeld. Of lichaamsgerichte therapie zoals psychomotorische therapie. Door samen met de cliënt breder en met meer aandacht te kijken naar zijn hulpvraag, blijken er vaak veel meer mogelijkheden te zijn op het gebied van interventies dan alleen binnen de GGZ. Ik denk hierbij bijvoorbeeld aan e-communities, herstelacademies, yoga, mindfulness of bijvoorbeeld lotgenotencontact in een groep.”

Preventie of mentale gezondheid op School

“Veel psychische problemen worden zichtbaar in de adolescentie, maar de oorsprong ervan ligt vaak al eerder in het leven van iemand. We weten ook dat deze psychische klachten erger kunnen worden als er geen passende interventie is. Daardoor komen mensen uiteindelijk met hogere lijdensdruk bij de GGZ. Ik denk dat we veel leed kunnen voorkomen door al eerder iets te doen. Middelbare scholen zijn hierin cruciaal. Als kinderen en jongeren hier op een laagdrempelige manier ondersteuning kunnen vinden, doordat docenten en andere medewerkers beter toegerust zijn om psychische problemen vroeg te signaleren en te adresseren, scheelt dat veel narigheid. Laagdrempelig in gesprek gaan met jongeren kan al veel helpen in mijn ogen. Het is goed om hierbij de kennis en kunde vanuit de GGZ naar scholen toe te brengen. Niet met het idee om mensen naar de GGZ te trekken, maar juist om te voorkomen dat mensen meer last krijgen en daardoor in de GGZ belanden.”

Gelijkwaardigheid en anti-stigma

“Om met een persoonlijk voorbeeld te beginnen; toen ik startte bij VGZ merkte ik dat ik dikwijls als patiënt gezien werd. Ik zet mijn ervaringskennis in tijdens mijn werk en ben dus open over mijn psychische kwetsbaarheid. Ik doe dit om onze diensten beter aan te laten sluiten bij onze leden. Helaas hebben mensen dikwijls een stereotype beeld van ‘de GGZ-patiënt’, die natuurlijk helemaal niet bestaat. ‘De GGZ-patiënt’ is er in vele soorten en maten en er wordt een enorme diversiteit aan mensen binnen de GGZ geholpen. Het zou heel goed zijn als mensen hetzelfde zouden kijken naar psychische problemen als naar lichamelijke klachten. Als je een gebroken been hebt, snapt iedereen dat je pijn en klachten hebt. En dat je daarvoor zorg nodig hebt. Vier op de tien Nederlanders ontwikkelt een keer in zijn/haar leven een psychische stoornis. Het stereotype beeld en bijbehorende stigma’s belemmeren een gelijkwaardige manier van met elkaar omgaan. Het gevoel van gelijkwaardigheid als mens komt de behandelrelatie ten goede. Dat is één van de doorslaggevende factoren voor een succesvolle behandeling. “

Welke rol zie jij voor de ervaringsdeskundige in de GGZ van Morgen?

“In de GGZ van Morgen zijn ervaringsdeskundigen een gelijkwaardig en volwaardig lid van een behandelteam. Dus niet de zorgprofessional èn de ervaringsdeskundige, maar één team van professionals, waarbij ervaringsdeskundigen ook aan de beleids- en bestuurstafel zitten als volwaardig lid.

Om dit te bereiken is een cultuurverandering nodig waarbij de GGZ meer open staat voor het cliëntperspectief en ervaringsdeskundigheid. Een cultuur waarin ervaringskennis een volwaardige kennisbron is en waarin cliënten samen met zorgprofessionals zoeken naar wat voor hen het beste aansluit bij hun zorgvraag en herstel. We hebben echt al heel veel goede ervaringsdeskundigen die als zorgprofessional aan het werk zijn. Ik zou de hele GGZ willen oproepen om te zoeken naar een route om deze cultuurverandering door te maken. Een route zonder vooroordelen en in dialoog. Elkaar echt zien, dat doen we tenslotte in de behandeling ook.”

Wat merkt de cliënt hiervan?

“Ik denk dat deze ontwikkelingen ervoor zorgen dat cliënten eerder, beter en sneller passende hulp krijgen. Door aan te sluiten bij de behoefte van de cliënt, zijn zorgprofessionals beter in staat om vroeger in het proces de kern van iemands hulpvraag te pakken. Door gelijkwaardigheid in het behandelcontact zal er een betere dialoog op gang komen. Zo kunnen cliënten en professionals echt samen zoeken naar het juiste antwoord op de hulpvraag. Ik verwacht dat cliënten hierdoor meer eigen regie zullen voelen en daardoor beter hun eigen herstel vorm kunnen geven.”