Arbeidsmarkt en student bepalen de toekomst van het hbo

In de interviewreeks over ‘het hbo van Morgen’, spraken we met Lennart Nooij, strategisch adviseur van het College van Bestuur van Avans Hogeschool, en Linda Lemmens, senior organisatieadviseur bij diezelfde hogeschool. Avans staat met een groot deel van haar opleidingen al jaren aan de top in de Keuzegids. Lennart kan dit goed verklaren: “Iedereen herkent de stip aan de horizon en iedereen weet hoe je een verschil kan maken.” Met actieve bijdragen van 3000 docenten, studenten en andere betrokkenen werkt regiegroep Ambitie 2025 – waar Lennart en Linda onderdeel van uitmaken – aan de toekomst van Avans.

Lennart: “We hebben aandacht voor de trends die echt impact hebben. Die ontstaan vanuit een veranderende arbeidsmarkt en veranderende studentvraag. De snelheid en grootte van verandering zijn de onzekere variabelen die ons uitdagen.”

Eigen visie op hbo van de toekomst; eerst terugkijken om vooruit te kunnen

“Jongens, maak het maar waar”, herhaalt Lennart als hij terugdenkt aan de aanmoediging aan de organisatie, toen vijf jaar geleden Ambitie 2020 werd gedeeld. “We hebben toen een heel herkenbare stip op de horizon gezet, voor zowel onderwijs, als onderzoek en maatschappelijke waarde. Vervolgens kreeg ieder team, iedere directeur en iedere docent de ruimte om bij te dragen. Niet via allerlei sturingsmiddelen, maar door bijvoorbeeld een profiel van houding en gedrag dat helpt om gezamenlijk ambities waar te maken.”

“Docenten krijgen bij Avans heel veel ruimte om het primair proces zelf in te richten.”

Linda voegt toe: “Avans heeft ook geen grote beleidsstaf meer. Het beleid dat we uitzetten is minimaal in volume, maar maximaal in ondersteuning aan de praktijk in de academies. De directeur is in de academie verantwoordelijk voor het beleid en docenten krijgen de ruimte om het primair proces – en dus het onderwijs – zelf in te richten. Onze teams zijn zelforganiserend.”

Vooruitkijken met ‘wisdom of the crowd’

“Ons meerjarenplan loopt af in 2020. We zijn daarom aan de slag gegaan met het vormgeven van een nieuwe ambitie.” Lennart benadrukt dat voor verandering een breed gedragen en herkenbare visie randvoorwaardelijk is: “Wij gebruiken daarom ‘the wisdom of the crowd’. We betrekken iedereen in de leefwereld van Avans bij de Ambitie 2025: docenten, studenten en andere betrokkenen.”

Ten tijde van dit gesprek was de regiegroep toe aan een volgende fase in hun traject. Lennart licht toe: “In de eerste fase vroegen we ons af: ‘wat zien we in onze omgeving gebeuren en op ons afkomen?’. Dat hebben we heel breed aangevlogen. We organiseerden een groot aantal bijeenkomsten en nodigden de deelnemers uit om naar de eigen organisatie, de directe leefwereld, maar ook naar de grotere veranderingen in de wereld te kijken. Met een online panel en 70 fysieke bijeenkomsten bereikten we 3000 deelnemers. Het leverde honderden flipovers en ruim 5500 post-its op. Een hele berg waardevolle informatie. We maakten er chocola van en gaan het in deze fase teruggeven aan de deelnemers. Spannend!”

De arbeidsmarkt en student veranderen het hbo

De regiegroep gebruikt scenario’s om het gesprek over de toekomst van Avans te vervolgen. Linda vertelt: “We zien twee belangrijke factoren die vormgeven aan de verandering van het hbo. Dat zijn de vraag van de student, die in 2025 bij ons binnenkomt, en de vraag van de arbeidsmarkt, waaraan we dan afleveren. De snelheid en grootte waarin hun vraag verandert, zijn de onzekere variabelen. We werken meerdere scenario’s uit, zodat we voorbereid zijn op de werkelijkheid van 2025.”

Factor 1: de veranderende studentvraag

Avans wordt in hun gesprekken met het voortgezet onderwijs gewaarschuwd. Lennart quote het voortgezet onderwijs: “’Als je denkt dat jullie huidige generatie studenten keuzevrijheid wenst, dan heb je nog niet gezien wat er nu bij ons in de schoolbanken zit.’ Daar zit een digitale generatie, super geïndividualiseerd, met de verwachting dat ze keuzes hebben.”

Linda licht de studentvraag in de scenarioplanning voor 2025 toe: “Aan de ene kant van het spectrum tref je een student die vraagt wat de student anno 2019 ook al vraagt. Aan de andere kant van het spectrum staat de student die volledig maatwerk vraagt. Die student kiest zelf een programma, met een vorm en duur die bij hem of haar past.” Dat vraagt aanzienlijk meer verandering van Avans. Linda vult aan: “Het is opvallend dat je dit verschil ook terugziet bij de ouders van studenten. Sommigen vinden de eenduidigheid, voorspelbaarheid en structuur in het traditionele onderwijs belangrijk. Terwijl bij ouders in een ondernemersfamilie of werkenden in de IT-sector snelheid en maatwerk de voorkeur hebben.”

“Als ik nu door de oogharen kijk, dan zie ik de komende jaren groeiende flexibilisering en standaardisering in het onderwijsaanbod.”

Factor 2: de veranderende arbeidsmarkt

Lennart: “Technologie is een stuwende factor van verandering op de arbeidsmarkt. Ongeacht welke opleiding je doet, technologische vaardigheden worden belangrijker. We zullen ons ook bewust moeten zijn van de toegevoegde waarde van de mens naast de machine. In onze opleidingen moeten we die kenmerken van de mens die je niet kunt automatiseren, ontwikkelen.”

“We moeten het onderwijs meer richten op vaardigheden dan op kennis en meer op het generieke dan het specifieke.”

Linda vult aan: “Je baan wordt niet per se vervangen door technologie, maar je moet met technologie kunnen werken. Als je kijkt naar de unieke vaardigheden van de mens kom je heel snel op de sociale en creatieve vaardigheden. We kunnen heel goed overtuigen, emotie oproepen en het onverwachte zien. Die elementen vormen de basis van innovatie. Dat is wat de mens kan en wat we moeten blijven ontwikkelen.”

Het hbo ervaart hiervan de impact: “We zullen het onderwijs meer dan we tot nu deden, moeten richten op vaardigheden dan kennis en op het generieke in plaats van de specifieke elementen.”

Noodzaak om in te spelen op verandering

Het aanpassen van het onderwijs aan de veranderende studentvraag valt in de scope van Ambitie 2025: “Ook dat zullen we met alle betrokkenen gaan vormgeven”. Toch werpen Lennart en Linda alvast een blik vooruit.

Flexibilisering en standaardisatie gaan samen

Lennart: “Als ik door de oogharen kijk, dan zie ik groeiende flexibilisering en standaardisering in het onderwijsaanbod. Er zijn meer en minder radicale varianten denkbaar. Standaardiseren we de bestaande opleidingen, zodat onze veranderkracht zich richt op nieuwe opleidingen als antwoord op nieuwe vragen van de student en arbeidsmarkt? Of gaan we voor radicalere standaardisatie, door bijvoorbeeld de eerste helft van opleidingen samen te voegen in een bredere basis? Bij die variant kunnen we onze veranderkracht richten op een diversiteit aan actuele onderwijsmodules, waaruit de student een flexibel en eigen leerpad kiest.”

De veranderende waarde van het diploma

“Vandaag de dag lees je in veel vacatureteksten de vraag naar wo of hbo werk- en denkniveau. Dat is te verklaren omdat het de voorhanden zijnde labels zijn. Maar uiteindelijk ben je op zoek naar de geschikte persoon. De waarde van het diploma zal afnemen ten opzichte van de waarde van certificaten en portfolio.” Deze voorspelling sluit aan bij eerdere interviews in de reeks over ‘het hbo van Morgen’.

Bedrijven op de stoel van hogescholen

Lennart vervolgt: “Wij zien ook dat bedrijven niet per se werken met afgestudeerden, maar ongediplomeerde high potentials aannemen om ze dan zelf op te leiden. Je kunt verwachten dat dit een trend is die doorzet. Ook met het oog op de korte halfwaardetijd van kennis, zal de waarde van een diploma eerder afnemen dan stijgen.” Dit verantwoordt de groeiende focus op het ontwikkelen van vaardigheden, boven kennis.

Wendbaarheid als uitdaging en oplossing

Avans is zich bewust van haar kracht, haar omgeving en haar kwetsbaarheid: “De concurrentie in onze markt bestaat niet uit Saxion, Fontys of Hogeschool Rotterdam. Het zijn juist de kleine nichespelers aan de rand van het bekostigde onderwijs. Vaak zijn het nog kleine spelers, maar heel anders ingericht met een compleet andere filosofie en nagenoeg gratis onderwijs.” Codam is hiervan een bekend voorbeeld.

“De concurrentie bestaat niet uit Saxion, Fontys of Hogeschool Rotterdam, maar juist uit de kleine nichespelers aan de rand van het bekostigde onderwijs.”

Avans is zich bewust van de kwetsbaarheid die in de onzekere toekomst schuilt: “Intertoys, V&D en Peek & Cloppenburg zagen de pioniers en kleine spelers in hun markten. Maar waren ze er voldoende van onder de indruk? We weten nu dat als ze van de grond komen, dat exponentieel hard kan gaan. Avans moet wendbaar en voorbereid zijn.”

Wendbare hogeschool met wendbare medewerkers

Linda: “Niemand weet exact waar Avans over tien jaar staat en hoe snel de vraag van de studenten en de arbeidsmarkt verandert. Wel weten we dat wij, juist daarom, als organisatie en individuele medewerkers wendbaar moeten zijn.”
“Hier zie je bij Avans een paradox”, zo stellen de geïnterviewden. “Een derde tot de helft van onze opleidingen staat eerste in de Keuzegids. Onze medewerkertevredenheid? Heel veel beter wordt het gewoon niet. We doen het zo goed, omdat we herkenbaar zijn en hebben vastgehouden aan de dingen die we goed doen. En toch gaan we nu in de veranderstand.”

Wendbare onderwijsondersteuning

In de scenarioplanning is ook een oog gericht op de onderwijsondersteuning: “De regiegroep Ambitie 2015 is bewust samengesteld uit mensen uit de strategische staf, de diensten en een communicatieadviseur. Dit helpt schakelen tussen het onderwijs en de onderwijsondersteuning. Want wat betekent de ambitie die we horen op het organisatiekundig vlak? Of voor Avans als werkgever, mobiliteit van personeel, huisvesting en andere facilitaire zaken? Als de scenario’s naar 2025 geformuleerd zijn, moeten we een beeld hebben wat vanuit de ondersteuning nodig is om het te realiseren.”

Dennis Went: “De positionering van Avans in de Keuzegids 2019 wijst op kwaliteit. Drieëndertig van de bijna zestig opleidingen staan in de top 3 van hun categorie. Bij een dergelijke prestatie bestaat het risico dat verandering onvoldoende van de grond komt: ‘waarom zouden we het anders doen, alles gaat toch goed?’. De inclusieve aanpak die Avans met haar regiegroep Ambitie 2025 toepast, draagt bij aan een gevoel van urgentie, eigenaarschap en draagvlak voor de nieuwe visie. Een set ingrediënten die succesvol veranderen vereenvoudigt.”