Innovatie en herstel in de langdurige GGZ

De uitdagingen in de zorgsector vragen om innovatieve oplossingen en een andere inrichting van de langdurige GGZ en het sociaal domein. Welke veranderingen zijn nodig om in de toekomst goede zorg te kunnen blijven bieden? We spraken vier innovatieve aanbieders in de langdurige GGZ. In dit artikel lees je wat hun gezamenlijke kracht en meerwaarde is en hoe hun aanpak bijdraagt aan toekomstbestendig zorg.

Gemeenschappelijke succesfactoren

Mirjam van Dootingh van de Kraaipanoase, Joost Heerschop van de Novalishoeve, Bram van der Leden van BijBram en Suzanne Klaassen van Juttersgeluk deelden inspirerende verhalen over hun unieke aanpak en kijk op de langdurige GGZ.

De vier organisaties bieden kleinschalige zorg vanuit community-denken en een mensgerichte inclusieve benadering, waarbij zij naast de cliënt staan. (Hoewel we voor het gemak het woord cliënt gebruiken, worden in de praktijk verschillende termen gehanteerd zoals bezoeker, vrijwilliger, deelnemer, bewoner.) De vier organisaties blijken een aantal opvallende overeenkomsten in hun werkwijze te hebben.

Allen hebben een community-gerichte benadering (zie kader) die zorgt voor sterke sociale ondersteuning en betrokkenheid van de gemeenschap (bijvoorbeeld de woongroep, of de omringende leefomgeving). Hun aanpak is persoonlijk, open, betrokken, zonder oordeel en inclusief, waarbij de focus ligt op het versterken van eigen kracht en aandacht voor wat wél kan. BijBram onderscheidt zich bijvoorbeeld door de mens centraal te stellen in plaats van het dossier of de diagnose. Dit begint al met het gebruik van de term ‘leden’ in plaats van ‘cliënten’. De liefdevolle, persoonlijke en betrokken aanpak is een belangrijke succesfactor, waarbij mensen nooit zomaar worden losgelaten.

Ook de naasten en het netwerk van de cliënten worden betrokken, wat bijdraagt aan deze community-vorming. Zo is de Kraaipan Oase ontwikkeld door familie van bewoners, die deze ook bestuurt en grotendeels zelf belast is met de uitvoering. Deze betrokkenheid zorgt voor een sterk gemeenschapsgevoel en meer eigen regie. Hiernaast maken enkele buurtbewoners als gast gebruik van het activiteitenaanbod. Naar behoefte ontvangen zij ook persoonlijke begeleiding.

Verder staat positieve gezondheid voorop, vaak op een holistische manier zoals bij de Novalishoeve, en is behandeling secundair. Juttersgeluk biedt bijvoorbeeld een veilige omgeving met persoonlijke aandacht, waarin mensen volledig zichzelf kunnen zijn. De jaarlijkse vragenlijst van Juttersgeluk focust op positieve gezondheid en geeft de mogelijkheid tot vroegsignalering en een nulmeting te doen.

Het succes van deze aanpak is dat zorg en ondersteuning ‘zo licht als mogelijk’ wordt ingezet waardoor overmatig (duurder) zorggebruik wordt voorkomen.

Kracht en uitdaging

De geïnterviewde aanbieders hebben duidelijke raakvlakken. De menselijke maat en het aansluiten bij wat mensen echt nodig hebben vormen hun kracht. Hierbij hanteren ze geen medisch model. Sterker nog, behandeling komt op de tweede plaats. Ze zetten de mensen die ze begeleiden niet in een hokje, en passen daardoor zelf ook niet in een hokje. Ze doen wat werkt in de praktijk en krachtig blijkt voor persoonlijk herstel voor mensen met psychische problematiek. Daarbij nemen ze voor lief dat zij daarmee veel moeite moeten doen voor de bijpassende financiering. Want ook de continue zoektocht naar structurele financiering hebben zij met elkaar gemeen. Hun financiering komt vaak uit verschillende en tijdelijke bronnen zoals subsidies waardoor het niet altijd makkelijk is om de begroting rond te krijgen.

Beproefde aanpak

De benadering van de organisaties gaat uit van de eigen kracht van cliënten en versterkt dit met een ondersteunende benadering. Dit is misschien innovatief en nieuw in de (curatieve) GGZ, maar deze werkwijze heeft zich in de afgelopen decennia al bewezen in de niet-curatieve GGZ. De geïnterviewde aanbieders zijn dan ook geen geijkte Wlz-aanbieders, maar zijn veelal onderaannemer in de Wlz.

Zij behoren zelf eerder tot de niet-curatieve GGZ of de sector Maatschappelijke zorg. In deze branche (zie kader), die zich richt op ondersteuning en niet op behandeling, is het uitgaan van eigen kracht al decennialang de insteek. Denk aan de individuele rehabilitatiemethode die in de jaren ’90 in Amerika ontstond en mensen ondersteunt bij hun maatschappelijk herstel. Of aan de in Nederland ontwikkelde methodiek competentiegericht begeleiden die begeleiders van kwetsbare volwassenen handvatten en technieken biedt om vanuit gelijkwaardigheid samen met cliënten aan de slag te gaan met het vergroten van gewenste competenties. Deze (vergelijkbare) manier van werken is heel bekend bij de organisaties voor Maatschappelijke zorg. Het is een mooie ontwikkeling dat deze effectieve werkwijze zich verder uitbreidt naar de curatieve GGZ.

Persoonlijke aanpak draagt bij aan betaalbare zorg

• We zien dat de herstelgerichte werkwijze van deze organisaties effectief is. Door hun visie en benadering slagen ze erin cliënten te begeleiden naar een grotere zelfstandigheid en minder afhankelijkheid van (medische) zorg. Dat is hun grootste kracht.
• Hiermee hebben ze ook duidelijk meerwaarde voor toekomstbestendige zorg. Door hun maatwerk en persoonlijke aanpak sluiten ze aan bij de insteek van het IZA, om de juiste zorg op de juiste plek te bieden en zo licht als mogelijk. Op die manier blijft toekomstige zorg betaalbaar door zwaardere zorg te voorkomen.
• We zien ook een belangrijke gezamenlijke uitdaging. Voor hun maatwerkaanpak combineren ze zorg- ondersteuning vanuit de Zvw, Wmo en soms Wlz. Voor deze lichtere vorm van zorg is borging van passende financiering óók noodzakelijk voor de toekomstbestendigheid hiervan. Een groot knelpunt wat onze geïnterviewden met elkaar deelden.

In een volgend artikel sta ik stil bij dit financiële knelpunt en mogelijke oplossingen voor de toekomstbestendigheid van de Maatschappelijke Zorg. Want dit is cruciaal voor het voortbestaan van kleinschalige maar innovatieve aanbieders in de maatschappelijke zorg.