Bestrijding ondermijnende criminaliteit met City Deal ‘Zicht op Ondermijning’

Een unieke blik op ondermijnende criminaliteit en hoe slim samenwerken helpt bij de aanpak ervan

In de City Deal ‘Zicht op Ondermijning’ werken overheden samen om een verbeterde preventieve aanpak van ondermijnende criminaliteit te realiseren. Binnen deze samenwerking wordt er gebruikgemaakt van nieuwe methoden van Data Analytics. Met het gebruik van data kunnen er onder andere trends herkend worden, om zo beter inzicht te krijgen in de patronen en fenomenen van ondermijnende criminaliteit.

Toine Dam is als landelijk projectleider vanaf het allereerste begin betrokken bij de City Deal: “Er was nog niets, behalve de intentie en goede koffie”. Mark Elstgeest en Elske Sommeling gingen met Toine in gesprek over het ontwerpen van deze bijzondere samenwerking en hoe data wordt gebruikt om een preventieve aanpak van ondermijnende criminaliteit te verkennen.

Dit interview maakt deel uit van een reeks over netwerksamenwerking. Hierin gaat Morgens in gesprek met interessante spelers over deze samenwerkingen binnen de City- en Regio Deals. Hoe laten zij deze, vaak ingewikkelde, samenwerking werken? Lees ook het vorige interview met Mariken Fellinger.

Toine Dam

Het convenant voor de City Deal ‘Zicht op Ondermijning’ is in juni 2017 ondertekend, hoe zijn jullie begonnen?

“Ik ben vanaf het begin af aan betrokken bij de City Deal ‘Zicht op Ondermijning’. We hebben deze dus from scratch opgebouwd. Er was eigenlijk nog niets en daardoor was er veel mogelijk. We zijn gestart met een kwartiermakersfase, om te kijken welke partijen er met elkaar samen wilden werken en op welke manier we de samenwerking wilden vormgeven.

We hebben de samenwerking bewust niet te vrijblijvend gemaakt, met duidelijke afspraken over de verantwoordelijkheden en financiering. Iedere deelnemer heeft een financiële inleg gedaan. Daarmee ga je meteen een soort verplichting aan voor een actieve deelname. De vrijblijvendheid hebben we vanaf begin af aan klein gehouden. Daarnaast hebben we een governance structuur ontworpen, met verschillende overleggen. Deze governance bleek nodig te zijn: met een nieuwe samenwerking loop je continu tegen uitdagingen aan, het is belangrijk om deze dan in de lijn te kunnen escaleren.”

Dus een goede governance structuur bevordert de samenwerking, wat is er nog meer voor nodig?

“Elke samenwerking hangt af van het type mens dat je in je project, programma of organisatie hebt. Je moet begrip krijgen voor elkaars belangen en behoeften en leren wat wel en niet kan. Ik probeer altijd eerst de ander te begrijpen, voordat ik verwacht dat de ander mij begrijpt. Dat maakt het makkelijker om gemeenschappelijke belangen te delen en het gemeenschappelijke doel voor ogen te houden. Niet zeggen hoe het moet, maar kijken hoe het kan. Het samenwerken zit ook in de wijze waarop je elkaar benadert en de wijze waarop je dingen voor elkaar over hebt. Het is eigenlijk heel veel geven en af en toe nemen. Vooral de wederkerigheid vind ik daarin belangrijk.

Ik ben een echte verbinder en ik vind het ook nog eens ontzettend leuk om te doen. Een tandje bijzetten, iemand iets gunnen: dan zie je dat het vanzelf gaat vliegen.”

Data analyseren op zich is niet nieuw, hoe werd er op jullie komst gereageerd?

“Op het moment dat we begonnen met deze City Deal werd er in eerste instantie wat lauw gereageerd. ‘Dat data analyseren doen we al jaren, wat is daar nieuw aan?’ Het was moeilijk om in gesprek te gaan met de bestaande projecten, om uit te leggen wat wij anders doen.
Het doel van deze City Deal is het versterken en verbeteren van de preventieve aanpak van ondermijnende criminaliteit. We maken gebruik van CBS-data. Vanwege de CBS-wet mogen we niet onthullen over welke persoon of bedrijf het gaat, maar we kunnen wel gebruikmaken van de statistische data die CBS in huis heeft of kan verkrijgen. Zo kunnen we trends en significante afwijkingen signaleren en de zoekgebieden verkleinen: in welke gebieden zien we meer activiteiten die met ondermijnende criminaliteit te maken kunnen hebben? En welke kenmerken en andere (omgevings-)factoren kun je in die gebieden terugvinden?

Het is zowel uniek wat we met de CBS-data hebben gedaan, als wat we boven tafel hebben gekregen. Dat komt omdat we vanuit een andere juridische invalshoek hebben samengewerkt. We gebruiken data voor wetschappelijke doeleinden en statistieken. Zo werken we verder aan een verbeterde preventieve aanpak: zoekgebieden verkleinen en kenmerken en patronen in beeld brengen zodat gebruikers van het dashboard gerichter hun werk kunnen doen.”

Stel je voor dat je een stichting opricht voor het behoud van dure horloges en stopt daar 4,5 ton in. Als alleenbestuurder kan ik dan mijn stichting met volledige inboedel overdragen aan een iemand die voor mij een leuk klusje heeft gedaan. Er is nu nog te weinig wetgeving om dit soort praktijken te voorkomen.”

Jullie hebben de inzichten van deze City Deal vervat in een dashboard. Hoe gaat het lokale bestuur om met deze bevindingen?

“We willen het lokale bestuur graag handvatten in de vorm van inzichten geven om met ondermijnende criminaliteit om te gaan, met de nadruk op een preventieve aanpak. Die inzichten – en met name de significante afwijkingen – uit het dashboard zijn een goede start voor een gesprek over maatregelen. Je kunt met de informatie uit het dashboard buurten onderscheiden en kijken naar factoren als onderwijs, multiproblematiek, jeugdzorg, bureau Halt etc. De lokale bestuurder kan zich dan afvragen: kan ik deze afwijkingen verklaren? Wist ik überhaupt van het bestaan van deze afwijking af? Is het bij mijn buurtgemeenten net zo erg of doe ik iets niet goed?

Door data te gebruiken, trends te herkennen en de zoekgebieden te verkleinen, kan het lokale bestuur daar gericht iets mee doen. ‘Ik heb deze afwijking en deze capaciteit, hoe ga ik die twee op elkaar afstemmen?’.  Proactief en strategisch met de data omgaan, dat is belangrijk.”

De City Deal zoals hij nu bestaat eindigt in juni, heb je al plannen voor de toekomst?

“Naar mijn idee zijn we eigenlijk net door het voorgerecht van deze City Deal heen. Er ligt een doordachte en stevige basis. We werken volgens een vaste werkwijze met een kernteam van 12 datascientists, deels met een wetenschappelijke achtergrond, deels CBS, Belastingdienst en afkomstig van gemeenten. Het convenant loopt weliswaar tot en met juni dit jaar, maar het programma blijft doorlopen. Het ministerie van BZK zou de methodiek van deze City Deal graag in gebruik willen houden en de komende jaren verder verdiepen en vormgeven. Dit jaar staat nog in het teken van stabiliteit. Naar verwachting gaan we voor het einde van dit jaar een transitieplan opleveren: hoe ga je van projectorganisatie naar een staande organisatie binnen BZK. Het ministerie van BZK is de grootste financier van dit project, daarom is het een logische keuze dat we onder hun paraplu verder gaan met de ontwikkeling van de organisatie.”

Dat is een mooi vooruitzicht. Beschouw je deze City Deal daarom als succesvol?

“Net als vele andere City Deals is ook deze City Deal is een mooi vehikel om partijen bij elkaar te brengen en het onderwerp verder te onderzoeken, dat heeft zichzelf ruimschoots bewezen. Deze City Deal is zeker een succes te noemen en zo voelt het ook, dit wordt ook door andere partijen onderstreept. Dat is ook de reden dat we ook na de convenantperiode op deze ingeslagen weg door blijven gaan. Mooi om mee te geven: we zijn aangesloten bij de OECD, een internationale groep van overheden die kijkt naar o.a. innovatieve ontwikkelingen. Onze methodiek is zo succesvol dat we onze aanpak en ervaringen met overheden in Finland en Estland delen!”