Samendraads: voor toegankelijke en betaalbare medische zorg

In het najaar organiseert Morgens het event ‘Vooruitgangskracht door Netwerksamenwerking’. In de aanloop naar dit event hielden Frank van Berkel en Annouck de Boer een aantal korte interviews met de samenwerkingspartners van Samendraads over het belang van de samenwerking, de successen en de uitdagingen. De gesprekken met Anita Wydoodt (lid Raad van Bestuur ETZ), Jacqueline Batenburg (innovatiemanager Coöperatie VGZ), Angelique Bonte (kwartiermaker duurzame coalities CZ) en Leonie Tromp (medisch directeur PrimaCura) geven een mooi beeld van het waarom van samenwerken, de verschillende doelstellingen en ook hoe je ondanks verschillende meningen en beelden tot iets gemeenschappelijks kan komen dat bijdraagt een goede, toegankelijke en betaalbare zorg.

We kunnen het niet alleen!

Samendraads staat voor het behoud van doelmatige en duurzame zorg in Midden-Brabant. De samenwerkingspartners binnen Samendraads onderstrepen de urgentie om de samenwerking vorm en inhoud te geven. Er is een gedeeld besef dat de grote problemen in de zorg niet alleen op te lossen zijn. Alle partners vinden dat zorg moet worden aangeboden op de juiste en meest vanzelfsprekende plek. Dit besef en het ervaren van dat belang is een cruciale randvoorwaarde voor het succes van een samenwerking, want zonder gedeelde urgentie is er geen samenwerking.

Anita Wydoodt benadrukt: “Iedereen heeft in de samenwerking een eigenbelang, maar de grote problemen in de zorg komen niet meer op ons af. We zitten er nu al echt middenin. De grote personeelstekorten, de beschikbaarheid van zorg, de vergrijzing. Als we nu als organisaties niet in staat zijn om over onze eigen schaduw heen te stappen, creëren we nog grotere problemen voor de toekomst. Samenwerken is dus een must, want niemand kan het alleen. Dat betekent dat alle samenwerkingspartners prioriteit moeten geven aan het hogere doel, in het belang van onze patiënten.”

Succesfactoren om gezamenlijk de zorg te optimaliseren

Samenwerken is soms verdraaid lastig. Maar bij Samendraads zijn er veel successen geboekt en resultaten behaald. Een belangrijke succesfactor voor goede samenwerking is een gedeeld beeld van ‘het waarom’ van de samenwerking. Dit is bij Samendraads een drijvende kracht. Daarnaast zien de samenwerkingspartners ook nog een aantal andere belangrijke succesfactoren die ervoor zorgen dat het lukt om gezamenlijk over de lijnen heen de zorg te optimaliseren. Samen delen ze onderstaande inzichten:

• Op tijd de reset button indrukken: Samendraads bestaat inmiddels alweer vijf jaar en alle partners onderschrijven het belang van de samenwerking. De samenwerking heeft ook een hectische periode gekend met Covid, capaciteitsproblemen, werkdruk en de grote personeelstekorten. Op een gegeven moment werd het tijd om elkaar nog eens goed in de ogen te kijken en te evalueren. Alle partijen waren van mening dat de ‘reset button’ ingedrukt moest worden. Daarop is een proces vormgegeven om gezamenlijk de samenwerking te herijken, met een vruchtbare doorstart als resultaat.
• Elkaar laagdrempelig kunnen vinden: Samendraads bestaat uit vier onafhankelijke organisaties. De belangen van de verschillende organisaties staan soms haaks op elkaar en er zijn duidelijke cultuurverschillen. Door lang samen te werken leer je elkaar kennen en wordt het makkelijker om de verschillen te overbruggen. Partijen kennen elkaar goed en zoeken elkaar makkelijk op. Laagdrempelig met elkaar afstemmen zorgt ervoor dat projecten en processen niet vertragen.
• Transparante belangen: In gesprekken tussen het ETZ, Coöperatie VGZ, CZ en PrimaCura liggen belangen transparant op tafel. Op deze manier zijn de verschillende posities van de samenwerkingspartners veel beter te begrijpen en proberen de partners om samen tot oplossingen te komen voor de ervaren knelpunten.
• Feedback organiseren: Samenwerken tussen verschillende typen organisaties kan soms zorgen voor onbegrip door de verschillen in cultuur, werkwijze en doorzettingskracht. Daarom is het van belang om regelmatig feedbackmomenten met elkaar te organiseren waar je kunt reflecteren op de verschillende rollen en wat er nodig is voor succes. Bij Samendraads wordt die feedback gekoesterd. Dit zorgt voor een verbetercultuur die behulpzaam is voor de samenwerking. Daarbij wordt in het onderlinge begrip ook de persoonlijke kant opgezocht zodat partijen elkaar leren kennen, vertrouwen groeit en het makkelijker wordt om zaken bespreekbaar te maken of ergens overheen te stappen.

Opvallend aan de bovenstaande successen is dat deze veelal gaan over de ‘menskant’ van organiseren (zie afbeelding). Morgens ziet in de praktijk dat netwerksamenwerkingen over het algemeen ook vragen om veel aandacht voor de mens- en proceskant, simpelweg omdat samenwerken tussen organisaties niet vanzelfsprekend is.

Uitdagingen in de samenwerking

Naast successen zijn er ook uitdagingen in de samenwerking. De samenwerkingspartners benoemen in de interviews de volgende:

• Cultuurverschillen: Een samenwerking tussen ziekenhuis, huisartsen en verzekeraars is in essentie het samenbrengen van verschillende bloedgroepen en dat kan weleens botsen. Verzekeraars zijn bijvoorbeeld gewend om te werken met KPI’s en business cases. Huisartsen werken meer op basis van Value Based Health Care en brengen dit in de praktijk door persoonsgerichte zorg. Dit kan soms voor onbegrip zorgen en leiden tot frustraties. Als voorzitter van de samenwerking is het van belang tussen de verschillende culturen te manoeuvreren en daar een goede balans in te vinden. Dit vraagt sensitief leiderschap en een leider die optreedt als de hoeder van de visie van de samenwerking.
• Prioritering aanbrengen: Samendraads heeft een grote ambitie en dat zorgt ervoor dat veel verschillende projecten en initiatieven kunnen bijdragen aan het grotere doel. Het is best complex om met elkaar overeenstemming te vinden en focus aan te brengen in welke projecten je wel en niet doet. Het gevaar ligt op de loer dat er gepolderd wordt en dat alles maar half gebeurt. De uitdaging is om een gedragen prioritering aan te brengen en gefaseerd naar de doelstelling toe te werken.
• Gelijkwaardigheid van partijen in de samenwerking: In samenwerking is gelijkwaardigheid een belangrijk sleutelwoord. Vanuit het verleden kunnen posities vast verankerd zijn in een systeem. Zo kan er een bepaald label geplakt zijn op de rol van de verzekeraar, maar ook de rol van de huisartsen en het ziekenhuis in de regio. Op het moment dat er een samenwerking ontstaat tussen deze partijen, zoals bij Samendraads, moeten deze van oudsher ingesleten rolpatronen losgelaten worden en moet er een nieuw systeem van gelijkwaardigheid gecreëerd worden. Bij Samendraads is het soms de uitdaging om de sporen uit het verleden geen rol meer te laten spelen en vanuit gelijkwaardigheid samen te werken.
• Concrete afspraken maken over financiën: Een valkuil voor veel samenwerkingen is om afspraken te maken die vervolgens onvoldoende concreet worden gemaakt. Samendraads probeert de zorg op de juiste plaats te leveren door een goede samenwerking tussen de eerste en de tweede lijn. Dit betekent verschuiving van zorg, maar natuurlijk ook verschuiving van budgetten. Op het moment dat de afspraken over verschuiving van budgetten onvoldoende concreet zijn kan dit leiden tot spanningen tussen de samenwerkingspartners. Dit is ook bij Samendraads een belangrijk aandachtspunt. Daarom moeten afspraken altijd zo concreet mogelijk zijn. Dit is een lastig punt, omdat het permanent verschuiven van budgetten van de tweede naar de eerste lijn aan allerlei regels moet voldoen.
• Geen goede data beschikbaar: Bij Samendraads staat samenwerking tussen de eerste en tweede lijn centraal. De systemen zijn er echter nog niet op ingericht dat patiënten goed gevolgd kunnen worden over de lijnen heen. Hierdoor is het moeilijk om kwantitatief hard te maken wat de impact is van de projecten van Samendraads. Voor de toekomst betekent dit dat het lastig is om een duurzame value case te bouwen. Dit vraagt van de samenwerkingspartners om op een innovatieve manier te kijken naar meer kwalitatieve uitkomsten.

Aandacht voor zowel de menselijke als de organisatiekant van organiseren

In de beschreven successen en uitdagingen van Samendraads komen verschillende aspecten terug. Aspecten die raken aan de menskant van organiseren, zoals transparantie, openheid, gelijkwaardigheid, cultuurverschillen, belangen en samen evalueren en feedback vragen. Maar ook aspecten die raken aan de organisatiekant van organiseren, zoals beschikbare data, afspraken over financiën, fasering en prioritering van projecten. In de onderstaande afbeelding is de dynamiek tussen de verschillende aspecten zichtbaar gemaakt.

Morgens is ervan overtuigd dat voor een succesvolle netwerksamenwerking er aandacht moet zijn voor beide aspecten. Daarnaast heb je ook een fasering in de samenwerking. Op het moment dat je een netwerksamenwerking opstart ga je van een ambitie naar de inrichting van de samenwerking naar uitvoering. In dit proces zijn is het continu evalueren van belang maar ook het organiseren rondom de menskant en de organisatiekant.