Actueel / Algemeen

Maak kennis met Liberating Structures voor verfrissende samenwerking

17-01-2020 5 minutenNetteke Koster

Bij sessies en bijeenkomsten voeren vaak dezelfde mensen het woord. Anderen voelen zich daardoor soms geen onderdeel van het gesprek en alsof hun ideeën niet gehoord worden. Hierdoor mis je als groep waardevolle kennis en inbreng. Liberating Structures zorgen ervoor dat iedereen gelijkwaardig betrokken wordt in het ophalen van ideeën en het vormgeven van vervolgstappen. Ik gebruik ze daarom regelmatig. Ontdek wat Liberating Structures voor jou kunnen betekenen.

Zo’n kleine 2 jaar geleden hoorde ik voor het eerst over Liberating Structures: ‘microstructuren’ die je in elke vorm van interactie tussen mensen kan inzetten om deze impactvoller, leuker en interessanter te maken. Van een-op-een overleggen tot grootschalige bijeenkomsten met veel verschillende deelnemers. Ik schreef eerder al dit blog over Liberating Structures in zorg en onderwijs.

Microstructuren

Microstructuren, wat zijn dat eigenlijk? In deze context bedoel ik hiermee interactiepatronen die we gebruiken om mensen te laten samenwerken. Een presentatie, een open discussie, een brainstormsessie bijvoorbeeld. We maken er allemaal veelvuldig gebruik van in ons dagelijkse werk.

Foto: Rudest Photography

Nadelen van traditionele samenwerkingsvormen

Deze meer traditionele structuren hebben, ondanks hun wijdverbreide gebruik, helaas ook nadelen. Vergaderingen waar mensen zich achter een scherm verstoppen. Brainstormsessies waar altijd dezelfde het hoogste woord voert. Presentaties waar een vraagsteller uit het publiek tussen de regels door vooral zijn eigen expertise en visie profileert. Of bijeenkomsten waar, ondanks alle goede bedoelingen, de meer introverte mensen simpelweg niet boven het enthousiasme van de meer extraverte uitkomen.

We reserveren ongetwijfeld met de juiste overtuiging tijd in ieders agenda om op dit soort momenten samen écht verder te komen. Veel organisaties zijn zich tenslotte bewust van het belang om alle betrokkenen mee te nemen bij uitdagingen en veranderingen. Niet alleen om eventuele weerstand te voorkomen, maar ook om ieders kennis te gebruiken. Veel vraagstukken vandaag zijn namelijk zo complex dat je meerdere perspectieven en expertises nodig hebt om een oplossing te vinden.

Toch blijkt het vaak lastig om in zo’n setting op een constructieve manier iedereen te betrekken én voldoende ruimte te geven zodat vernieuwende ideeën kunnen ontstaan. Zeker als het aantal deelnemers en verschillende bloedgroepen groeit.

Activiteiten inzichtelijk maken met Liberating Structure

Activiteiten inzichtelijk maken met Liberating Structure

Iedereen betrekken

Liberating Structures zijn microstructuren die er juist wel voor zorgen dat iedereen gelijkwaardig betrokken wordt in het ophalen van ideeën en het vormgeven van vervolgstappen. Onafhankelijk van groepsgrootte, hiërarchische relaties en de mate van extraversie van de individuen. Ze zijn er alle op gericht om voldoende vrijheid te geven zodat er ruimte voor innovatie ontstaat (liberating). Maar tegelijk bieden ze regels (structures) die zorgen dat iedereen betrokken wordt en de beoogde uitkomst wordt behaald.

Makkelijk en breed toepasbaar

Om Liberating Structures te gebruiken hoef je geen professioneel coach, trainer of facilitator te zijn. Je hoeft niet eens een cursus of certificeringstraject te volgen. Alle Liberating Structures zijn openbaar beschikbaar en duidelijk en stapsgewijs online beschreven. Ermee starten kost zoveel moeite als simpelweg durven. Hoe vaker je ze inzet, hoe meer je ermee leert spelen en combineren.

Er zijn inmiddels 33 Liberating Structures en dit aantal groeit. Elke ‘officiële’ Liberating Structure is uitgebreid getest in het veld in verschillende contexten door een actieve gemeenschap van gebruikers. Die gemeenschap zorgt er ook voor dat er continu nieuwe Structures worden ontwikkeld. Doordat er zo’n breed palet aan structures beschikbaar is, is er altijd wel een die past bij jouw beoogde doel.

Waardevolle toevoeging

In mijn werk vormen Liberating Structures een geweldige toevoeging aan mijn gereedschapskist als facilitator. Als adviseurs van Morgens worden wij vaak gevraagd mee te helpen, juist daar waar de complexiteit binnen en rondom organisaties toeneemt. Er zijn nog geen pasklare oplossingen, mensen begrijpen elkaar niet (goed) of voelen zich niet gehoord en er zijn vaak verschillende disciplines betrokken. Ik zet in dit soort situaties regelmatig Liberating Structures in… met succes!

UX Fishbowl

Een structure die ik graag inzet is de User Experience (UX) Fishbowl. Deze vorm leent zich erg goed om begrip te vergroten tussen verschillende groepen of om van elkaar te leren. Bijvoorbeeld om een projectgroep inzicht te geven in de behoeften en zorgen van hun eindgebruikers of om praktijkervaringen van voorlopers (bijvoorbeeld in een pilot) te delen met de achterban.

Zelf heb ik tijdens het jaarlijkse MedMij-event gebruik gemaakt van deze structure. Veel bezoekers van deze dag waren leveranciers, projectleiders en andere niet-zorgverleners. Wij wilden hen graag laten leren van de ervaringen en motivatie van zorgverleners om Persoonlijke Gezondheidsomgevingen in te zetten in het zorgproces.

Hoe werkt het

Hoe ziet zo’n UX Fishbowl eruit? In de zaal stellen 3 tot 7 personen zich op in een kleine binnencirkel. Hier omheen vormen de overige deelnemers in groepjes van drie tot vier een grotere buitencirkel. De binnencirkel bestaat vaak uit mensen die concrete ervaring hebben opgedaan met een bepaalde uitdaging die voor de buitencirkel interessant is. Voor het MedMij-event vond ik vier zorgverleners die allen voorop lopen bij het stimuleren van digitale gegevensuitwisseling met patiënten.

Als facilitator vraag je de binnencirkel om met elkaar in gesprek te gaan over een bepaald onderwerp. Stimuleer hen om vrijelijk te praten over positieve, maar zeker ook uitdagende of negatieve aspecten, alsof de buitenring niet aanwezig is. Dat laatste is erg belangrijk. Zeg hierbij bijvoorbeeld: “Stel je voor dat jullie elkaar op een borrel tegenkomen. Jullie zouden dan vast ook wel dingen zeggen die de rest misschien niet verwacht. Voel je vrij en bespreek wat in je opkomt. Wij zijn er allemaal niet.” Moedig ze aan niet enkel meningen te geven, maar met concrete voorbeelden kleuring te geven aan hun verhaal. Wees duidelijk: het is niet de bedoeling dat de binnenring zich richt tot de buitenring. Herinner hen zo nodig hieraan.

De buitenring krijgt de opdracht om te luisteren, non-verbale signalen te observeren en voor zichzelf vragen op te schrijven. De binnenring gaat vrijelijk in gesprek gedurende een vaste tijdsduur (10 minuten bijvoorbeeld) of totdat het gesprek vanzelf eindigt. Hierna formuleren de deelnemers in de buitenring per groepje één of twee vragen voor de binnenring. Deze schrijven zij op een kaartje en geven dit aan de binnenring. In een tweede gespreksronde worden deze vragen behandeld door de binnenring.

Afhankelijk van de tijd kan je zo meerdere rondes van interactie tussen de binnen- en buitenring laten plaatsvinden. Als afsluiting kan je de groep vragen te reflecteren op wat zij hebben geleerd. Ook dit kan weer erg goed met een Liberating Structure, zoals 1-2-4-ALL of What? So What? Now What?

1-2-4-ALL liberating structure

1-2-4-ALL liberating structure

Ervaringen met Liberating Structures

Een UX Fishbowl geeft zo een heel andere dynamiek dan bijvoorbeeld een presentatie door een ervaringsdeskundige:

  • Door het informele karakter worden verhalen persoonlijker en tastbaarder;
  • Deelnemers aan de binnenring vinden het leuk om te doen en het kost hen veel minder voorbereidingstijd dan een presentatie;
  • De manier van vraagformulering door de buitenring levert de meest prangende vragen op van de overige deelnemers. Hierdoor heeft iedereen inbreng, in plaats van enkele individuen die op de voorgrond treden.

De reacties zijn altijd enthousiast! Niet alleen van deelnemers, maar ook anderen binnen de organisatie worden geïnspireerd om deze vorm vaker in te zetten.

Iets voor jouw organisatie of afdeling?

Lijkt het jou ook interessant eens een heel andere vorm van interactie aan te gaan met jouw collega’s, klanten, studenten, patiënten, etc.? En ben je nieuwsgierig geworden hoe Liberating Structures jou hierbij kunnen helpen? Neem dan contact met Netteke Koster.

Artikel

Lean in de genen met Liberating Structures

19-02-2021 7 minuten
Lees meer
Artikel

Wat de natuur je kan leren over veranderen

13-06-2023 4 minuten
Lees meer