Actueel / Zorg
De publieke gezondheidszorg en preventie staan sinds de COVID-19 pandemie bij een breder publiek scherper op het netvlies. De inzet van de GGD bracht preventie en publieke gezondheid dichter bij de burger door hen op andere manieren te benaderen en bereiken. Maar dit vakgebied is veel breder dan alleen de inzet bij een pandemie. We gingen in gesprek met Henk Bril over zijn rol als Directeur Publieke Gezondheid (DPG) van Gelderland Midden. Hierin deelt hij zijn visie op hoe de publieke gezondheidszorg en preventie hét verschil kunnen maken en het belang van goede samenwerking in de keten, ook als er geen crisis is.
“Preventie en de publieke gezondheidszorg doe je voor en met de burger. Door dicht bij de burger te staan weet je wat er speelt en kan je op tijd de juiste signalen oppikken en hulp verlenen,” aldus Henk.
De publieke gezondheidszorg richt zicht op de zorg voor alle burgers en specifieke risicogroepen. Hierin staat het bevorderen van de volksgezondheid en gelijke kansen op gezondheid centraal. De taken op het gebied van publieke gezondheidszorg liggen vastgelegd in de Wet publieke gezondheid (Wpg). De publieke gezondheidszorg kent verschillende uitvoeringsorganisaties, waarvan de GGD (Gemeentelijke Gezondheidsdiensten) een van de grootste spelers is.
Dit interview maakt deel uit van een serie gesprekken met professionals in het vakgebied van preventie en publieke gezondheid. We willen hiermee een beeld geven van de meest relevante ontwikkelingen in dit vakgebied en welke veranderingen nodig zijn om klaar te zijn voor de uitdagingen van morgen.
“Als DPG geef je altijd leiding aan de GGD en de GHOR (Geneeskundige Hulpverleningsorganisaties in de Regio), die per regio verschillend zijn ingericht,” vertelt Henk. Henk is in zijn regio Gelderland Midden ook directeur van de ambulancedienst en directeur van twee stichtingen: stichting publieke gezondheid (denk aan de consultatiebureaus) en Veilig Thuis (advies- en meldpunt mishandeling en huiselijk geweld). De rol van de DPG zit daarmee op het snijvlak van een aantal werelden: een zogezegd ‘middelpunt functionaris’ tussen het openbaar bestuur, gezondheidssector, veiligheidsketen en het zorgdomein. Deze laatste, het zorgdomein, benoemt hij nadrukkelijk. Het zorgdomein omvat instellingen die maatschappelijke zorg verlenen, zoals verslavingszorg of instellingen die zich bezig houden met dak- en thuislozen. Binnen deze rol is Henk actief in een zeer groot netwerk. “De belangrijkste opgave is de publieke functie en daarin heb ik een taak te vervullen. Ik wil mij concentreren op de meest kwetsbare mensen in onze samenleving. Daarbij kijk ik vooral naar mensen die een afstand tot de overheid hebben. Dit doen we door het bij elkaar brengen van care, cure en publieke gezondheid ten tijde van een crisis én daarbuiten.”
Tijdens een crisis werken veel mensen samen uit verschillende domeinen, ook wel kolommen genoemd. Elke kolom heeft zijn eigen kleur. Rood staat voor brandweer, wit voor de gezondheidszorg, geel voor ambulance, oranje voor de gemeente en blauw voor de politie. In een crisisfase is het van belang dat al deze (kleuren)kolommen verbinding met elkaar leggen. Maar deze verbindingen zijn ook van toepassing in een niet-crisis-fase of bij een kleiner incident. Dit wordt aangeduid met drie niveaus: de koude fase is de reguliere fase, de lauwe fase is een incident en de warme fase is een crisis. “Het is van belang om een goed netwerk te bouwen in de koude fase, zodat je hiervan kunt gebruikmaken tijdens een warme fase.”
En precies dít is de rol van de DPG in een niet-crisis-situatie. In een reguliere fase is de rol van de DPG die van strategisch besturen en de verbindingen in het netwerk onderhouden. Bij een incident, zoals maatschappelijke onrust of de voorbereiding van een groot evenement, vormt de DPG de link naar het openbaar bestuur. De verbindingen in en tussen de kolommen worden ingezet tijdens een incident of crisis-fase. Henk informeert en adviseert daarbij de burgemeester die verantwoordelijk is voor de openbare orde en veiligheid. “Het is belangrijk bij een crisis om beleid en de coördinatie op uitvoering uit elkaar te trekken. Hiermee voorkom je dat de burgermeester regie voert op straat maar vanuit de juiste afstand kan besturen.”
Naast de crisisfase heeft de DPG nóg een belangrijke rol. Een van de belangrijkste opgaves is als DPG om zich te concentreren op die meest kwetsbare mensen. Deze groep burgers in onze samenleving heeft een grote afstand tot de overheid. Dit is ongeveer 5% van de inwoners. “Hiervoor breng ik de care, cure en publieke voorzieningen bij elkaar. Niet als regisseur, maar meer als bewaker voor mensen die minder makkelijk voor zichzelf kunnen opkomen,” vertelt Henk.
“Niemand mag tussen wal en schip vallen. Je wilt zo vroeg mogelijk signaleren of er extra aandacht nodig is vanuit een preventief oogpunt, want voorkomen is beter dan genezen. Een goed voorbeeld is hoe wij onze systemen (bij het consultatiebureau) hebben ingericht voor nieuw geboren kinderen. Door vroeg te signaleren waar mogelijke risico’s zich voordoen bij een kind kun je daarna rekening houden met wie in welke doelgroep komt. Daarom zijn de eerste duizend dagen van een kind ook zo belangrijk.”
Vanuit preventie kun je dus maar beter zo vroeg mogelijk signaleren. Je kunt preventie op twee manieren benaderen: bewaken en beschermen of bevorderen. Gezondheid zelf bevorderen is niet sexy. Een pleidooi houden over gezond eten en bewegen hoort hierbij. Maar preventie is breder dan dat.
“Je richt je ook op de maatschappelijke thema’s die nu actueel zijn in onze maatschappij. Dit zijn twee thema’s. Enerzijds armoede inclusief schuldhulpverlening. Anderzijds de klimaatproblematiek; energietransitie, droogte etc. Daar moeten wij bij aansluiten. De gezondheidsconsequenties die daarbij komen kijken, daar maken we ons zorgen over.”
Om die consequenties voor gezondheid goed in beeld te hebben en daarop te acteren, moet in elk nieuw beleid Health Policy een onderdeel zijn. Of het nou de omgevingswet is of een onderwijsactiviteit, het nagaan wat de gezondheidsconsequenties daarbij zijn, hoort erbij.
Binnen het thema klimaat is de omgevingswet actueel. “Als je de binnenstad autoluw en groener wilt maken, is het nodig dat ook de verbinding gelegd wordt met het doel. Daarnaast krijg je ook meer fietsers en dus beweging van de burger. Dit is ons aanknopingspunt.” Eén resultaat dient zo meerdere doelen!
Tips van Henk aan iedereen die actief is op het gebied van preventie: “Zorg dat er verticale verbindingen zijn, tussen strategie en uitvoering. De tussenlagen moeten erbij aangesloten zijn. Tip twee: Zorg dat je met de voeten in de klei staat anders heb je geen positie. Maak daarbij gebruik van de beschikbare middelen. Neem bijvoorbeeld de consultatiebureaus: waarom zorgen wij er niet voor dat wij daar óok een spreekuur doen voor de GGD? Er ontstond laatst een situatie waarbij een moeder haar kindje wilde wegen zonder afspraak. Zij werd weggestuurd door de doktersassistente, maar de verpleegkundige corrigeerde dit om te achterhalen of er niet nog iets anders speelde. Dit bleek wel het geval te zijn. ij maken het verschil als GGD door dichtbij en toegankelijk te zijn en erop af te gaan als dat nodig is.”
Gezondheid en preventie bevorderen is niet sexy, maar wel de oplossing. Niet alleen tijdens een pandemie maar juist in de reguliere fase kan hier hét verschil gemaakt worden voor de meest kwetsbare mensen in de samenleving.
Wil je van gedachten wisselen over preventie en publieke gezondheid? Neem dan contact op met Louise Henderickx of Petra van Zeeland.