‘Voorkomen is beter dan genezen’, is de meest kenmerkende slogan van preventie. Dat preventie belangrijk is weten we allemaal, maar hoe pak je het aan? Het opzetten en uitvoeren van preventieprojecten is een complexe opgave. Bij preventie is niet alleen de gezondheidssector betrokken, maar ook gemeenten, onderwijs en andere sectoren. Ieder met zijn eigen structuren, belangen en financiële stromen. Hoe geef je preventieprojecten structuur als deze met vele factoren samenhangt?
In dit interview neemt Coby Kovács, programmamanager van Leefstijl en Ervaren Gezondheid bij PxZorg, ons mee in de succesfactoren en uitdagingen bij hun preventieprojecten in Noord-Limburg.
In deze interviewreeks gaat Morgens in gesprek met verschillende mensen uit het vakgebied van preventie en publieke gezondheid. Het doel van deze reeks is een beeld geven van de meest relevante ontwikkelingen in dit vakgebied, welke uitdagingen er zijn en hoe wij hier verandering in kunnen brengen.
Wat is preventie?
Het doel van preventie is om te voorkomen dat de gezondheid van mensen wordt geschaad én om hun gezondheid te bevorderen. Met een integrale benadering wordt de focus gelegd op preventiemaatregelen die raken aan het gedrag van de persoon zelf, zijn fysieke en sociale omgeving. Dit wordt op drie niveaus gedaan: primaire, secundair- en tertiaire preventie. Primaire preventie is gericht op het geheel voorkomen van ziekte bij een persoon. De secundaire preventie is gericht op het vroegtijdig opsporen en verkleinen van complicaties bij ziekte. Bij tertiaire preventie ligt de focus op het voorkomen dat een ziekte zich herhaalt bij een persoon. Preventieve maatregelen worden op verschillende plekken toegepast, bijvoorbeeld in de zorg, het onderwijs, door de gemeente en bij een werkgever.
Preventieprojecten doe je samen
Sterke vergrijzing, ontgroening, hoge zorgkosten en lage scores op diverse leefstijlthema’s. Het regiobeeld van Noord-Limburg schetst én benadrukt de vele uitdagingen waar de regio mee te maken heeft. Genoeg redenen voor zeven zorginstanties in de regio (Coöperatie Cohesie huisartsenzorg, VieCuri Medisch Centrum, de Zorggroep, Vincent van Gogh, Proteion, Adelante en Ambulance Zorg Limburg-Noord) om de handen in een te slaan.
PxZorg is een samenwerkingsprogramma tussen zorgpartners. Als onderdeel van PxZorg is Coby Kovács Leefstijl en Ervaren Gezondheid binnen het regio-programma van de zeven zorgpartners. Hierin ontfermt zij zich over drie grote preventieprojecten en de bevordering van de ervaren gezondheid van de inwoners, waarin samenwerkingen en dwarsverbanden tussen de zorgpartners en gemeenten centraal staan. “Want preventie, dat doe je samen”, aldus Coby.
Coby Kovács, programmamanager van Leefstijl en Ervaren Gezondheid bij PxZorg.
Kies het thema, daarna de randvoorwaarden
Samen met de gemeenten in Noord-Limburg zijn de thema’s ‘Leefstijl’ en ‘Ervaren Gezondheid’ bij PxZorg op de agenda gezet. De kunst zit in het collectief de handen ineenslaan en prioriteiten te stellen. “Het verschil in taal en het doorvertalen naar de praktijk is een uitdaging”, vertelt Coby. “Dit zie je bij Ervaren Gezondheid. Niemand is erop tegen. Maar wat willen we doen, hoe omschrijven we dit en welke route nemen we? Daar staat ons nog wat te doen.”
Leefstijl onderwerpen zijn vaak concreter en daardoor makkelijker te vangen. Drie voorbeelden van Leefstijl preventieprojecten in de regio zijn (1) de Rookvrije Generatie, (2) Keigezond Limburg, gericht op de ketenaanpak van overgewicht bij de jeugd en (3) het HiB stevig staan valpreventieproject.
Coby: “Wij (zorgpartners en gemeente) bepalen samen onze samenwerkingsagenda en scope van de doelen. Strategisch en tactisch commitment is essentieel voor succes, want de effecten van preventie zie je pas veel later en verderop in de keten terug.”
“Je wil zo vroeg mogelijk beginnen met preventie en daarom zetten wij bij voorkeur in op de jeugd. Daar wil je impact maken.”
Vind kracht in de diversiteit van samenwerkingsverbanden op regionaal en lokaal niveau
Niet elk preventiethema kan in dezelfde vorm gegoten worden. Elk thema heeft een andere aanpak nodig en dat vraagt om maatwerk. Er is niet één pot financiering of één groep netwerkpartners die over preventie gaan. Een preventieproject om roken tegen te gaan vraagt om een ander samenwerkingsverband dan als het gaat over overgewicht of het aanpakken van valpreventie.
Coby: “Vind kracht in diversiteit van samenwerkingsverbanden. Soms zijn regionale samenwerkingen nodig, soms provinciale of zelfs landelijke aanpak. Wij haken aan bij wat er al is, op alle verschillende niveaus. Door aan te sluiten op structuren die al bestaan en deze te verrijken kan een leefstijlthema breed worden aangevlogen. Hierbij ga je uit van ieders kracht en maak je gebruik van de verschillende perspectieven.” Deze benadering verschilt met die in andere regio’s waar de focus ligt op een gestandaardiseerde aanpak op regionaal niveau.
Experimenteer!
In de regio Noord-Limburg is de urgentie voor verandering van het regiobeeld hoog, succes is snel gewenst, daarom wordt ingezet op experimenteren. Coby geeft hier een mooi voorbeeld van: “De gemeente heeft bedacht om voor de Rookvrije Generatie te komen tot een regionaal preventieakkoord in plaats van op lokaal niveau. Wij als zorgpartners zijn hierbij aangesloten en hebben de stichting voor beheer van uitvoeringsgelden betrokken. Het experimenteren met onderdelen van het project wordt bekostigd door uitvoeringgelden van de gemeente. Dit is tijdelijk geld. Met dit tijdelijke geld wil je innoveren om te komen tot modellen die structureel werken en daarmee vaste gelden verkrijgen.”
Ondanks de gemeentelijke gelden blijft financiering een bottleneck. Dit leidt ook tot creatieve nieuwe invullingen zoals bij het HiB-valpreventieproject. “Bij valpreventie zit de signalering, screening en toeleiding naar valpreventieprogramma’s aan de voorkant, bij gemeenten en de fysio’s. Daarmee zit financiering aan de voorkant. Het rendement, bijvoorbeeld minder heupoperaties, is verderop in de zorgketen terug te zien. In het HiB-construct is gebruikgemaakt van externe financiering om de voorfinanciering te bekostigen. Dit construct vraagt van veel partijen een groot commitment en wordt nog verder uitgezocht of dit op lange termijn realistisch is.”
Bij preventie gaat het over transformatie en trendbreuken over jaren. De uiteindelijke effecten van een interventie zijn pas jaren later te zien en vaak ook later in de keten. De speerpunten zijn voor iedereen hetzelfde. De manier waarop je het aanvliegt kan verschillen. Een ding is zeker: preventie doe je samen.
Meer weten over preventie & publieke gezondheid?
Dit gesprek is onderdeel van een interviewreeks Preventie en Publieke gezondheid. Wil je van gedachte wisselen over preventie en publieke gezondheid? Neem dan contact op met Petra van Zeeland of Kimberly van Brakel.
