Actueel / Overheid
Het belang van verduurzaming? Dat is voor Aa en Hunze wel duidelijk, want de ambities van de gemeente zijn stevig: In 2040 moeten alle woningen energieneutraal zijn. Tien jaar eerder dan de landelijke doelstelling. Laura Kusters en Joline Nijland spraken met Hielke Koning, Strategisch adviseur duurzaamheid bij gemeente Aa en Hunze over het realiseren van deze ambities.
Hielke Koning werkt nu ruim een jaar bij gemeente Aa en Hunze als Strategisch adviseur duurzaamheid. Met een achtergrond in het coördineren van energieprojecten en als energie adviseur heeft Hielke ervaring met verduurzaming van vastgoed vanuit verschillende perspectieven. Bij gemeente Aa en Hunze werkt hij nu aan een uitvoeringsagenda voor de duurzaamheidsvisie van Aa en Hunze waarbij hij zich inhoudelijk verdiept in netcongestie en het opwekken van duurzame energie.
De gemeenteraad heeft begin 2024 de duurzaamheidsvisie ‘Samen voor een duurzaam Aa en Hunze’ vastgesteld, waarin thema’s als biodiversiteit, mobiliteit, klimaatadaptatie, circulariteit en warmtetransitie zijn opgenomen. Hierin komen ook vastgoed en duurzame energieopwekking samen. De uitvoeringsagenda is in ontwikkeling en dat moet dit jaar een concreet plan met acties opleveren. De visie is ‘hoog over’ geformuleerd, wat ruimte biedt voor lokale invulling. “De aanpak moet vanuit de dorpen gedragen worden. We willen dat dorpen zelf met ideeën komen die zij interessant en relevant vinden om te doen. De gemeente haakt waar mogelijk hierop aan en faciliteert in het realiseren ervan”, aldus Hielke.
Ondertussen zit Aa en Hunze niet stil en wordt er parallel aan deze ontwikkelingen al veel ondernomen. Een inspirerend voorbeeld dat volgens Hielke een compliment verdient is een groep initiatiefnemers uit Eext, ‘Ossenkracht’ genaamd. Zij werken aan het project Ossenstroom 1. Ossenstroom 1 is een lokaal energieproject dat voldoende energie opwekt voor vijftien huishoudens, waarbij inwoners gezamenlijk en door middel van leningen zonnepanelen financieren. De opgewekte energie wordt aan de energieleverancier verkocht en met dat geld wordt de lening met rente terugbetaald. De eventuele winst wordt weer geïnvesteerd in nieuwe duurzaamheidsinitiatieven.
Hielke vervolgt: “Het krachtige aan dit voorbeeld is dat dit initiatief echt vanuit de inwoners komt. De initiatiefnemers trekken het zelf. Ze wijzen ons als gemeente, geheel terecht, op onze verantwoordelijkheden en wij zorgen ervoor dat we het initiatief ondersteunen waar we kunnen. We zien dit ook in andere dorpen terug. Men wil het graag samen én voor elkaar doen. Hierdoor ontstaan er slimme constructies waarbij het duurzame initiatief van de dorpen zelf is.”
Om lokale initiatieven te ondersteunen is er vanuit de gemeente een subsidieregeling voor lokale energie-initiatieven. Hiermee kunnen (nieuwe) initiatieven aangejaagd worden om projecten en activiteiten te starten.
De gemeente voorziet uitdagingen in het realiseren van hun duurzaamheidsambities vanwege een tekort aan gemeentelijke capaciteit en de eisen rondom natuurvriendelijk isoleren.
Ingaande op het natuurvriendelijk isoleren: er geldt dat het isoleren van woningen invloed kan hebben op de verblijfplaatsen van beschermde diersoorten. Om alle woningen te kunnen verduurzamen wordt een soortenmanagementplan (SMP) opgesteld. Met het SMP-onderzoek wordt per dorp onderzocht waar beschermde dieren leven en waar ze hun nesten en verblijfplaatsen hebben. Wanneer de gemeente na het onderzoek een volledig SMP heeft opgesteld, kan zij bij de provincie een gebiedsgerichte omgevingsvergunning aanvragen.
Deze uitdaging is voor een landelijke gemeente als Aa en Hunze ( 278,9 km² en 25.000 inwoners) groot, omdat er veldonderzoek moet plaatsvinden om te bepalen waar de beschermde diersoorten zitten. Dit onderzoek is in landelijk gebied veel intensiever dan in een stad. Dat kost een hoop tijd. Zolang er nog geen SMP is mag maar een beperkt aantal woningen per buurt worden geïsoleerd.
“Het is fantastisch dat het gebeurt want het is nodig. Tegelijkertijd kan het botsen met de isolatie van woningen met behulp van subsidie. Wat er straks zou kunnen gebeuren, is dat er geld is om te isoleren, maar dat bewoners moeten wachten tot het SMP klaar is. Dat willen we voorkomen.”
De gemeente heeft voor het opstellen van het SMP opdracht gegeven aan een ecologisch adviesbureau. Nog dit jaar wordt er een start gemaakt met het ecologisch onderzoek. In 2027 is het SMP naar verwachting afgerond en kan Aa en Hunze belangrijke vervolgstappen zetten in de woningisolatie.
Er zijn landelijke doelen opgesteld. Het is aan de gemeenten om deze doelen te realiseren. “Dit zorgt ervoor dat we als gemeenten apart van elkaar allemaal het wiel aan het uitvinden zijn, terwijl dit niet altijd nodig is”, aldus Hielke.
Regionale samenwerkingen bieden gelukkig veel ruimte voor kennisdeling en gezamenlijke draagkracht. “Een voorbeeld hiervan is het Flexteam Warmte in Drenthe. Een unieke samenwerking waarbij niet elke gemeente zijn eigen capaciteit regelt, maar specialisten deelt. Een mooie uitkomst in een krappe arbeidsmarkt waarin specialistische kennis op dit gebied schaars is. Het Flexteam Warmte in Drenthe heeft specialistische kennis in de warmtetransitie die op deze manier wordt ingezet bij alle deelnemende gemeenten. Dit zorgt voor een brug tussen de gemeenten, wat ertoe leidt dat je snel en veel van elkaar kunt leren en dus niet het wiel opnieuw uitvindt.”
Hielke vult aan: “Ook is stabiliteit in de spelregels noodzakelijk. Je kunt de regels tijdens het spel niet veranderen. Dit zorgt voor weerstand in de verandering naar de verduurzaming, bijvoorbeeld bij de afschaffing van de salderingsregeling. Dit heeft een grote groep inwoners en ondernemers ervan weerhouden om zonnepanelen te plaatsen. Nu ervaren we grilligheid door instabiliteit van landelijke afspraken, invloed van verkiezingen en de vrijblijvendheid van regio’s om te zeggen dat ze iets niet gaan doen. De vraag is: Wie vangt dit straks op? We zien graag een duidelijke en concretere lijn in de landelijke (lange termijn) visie op duurzaamheid, zodat er continuïteit ontstaat voor gemeenten om hun lokaal beleid uit te voeren.”
De kracht zit hem in initiatieven die vanuit inwoners zelf tot stand komen, maar ook juist dat vraagt om veel capaciteit vanuit de gemeente om deze initiatieven te stimuleren en faciliteren. “De uitvoeringsplannen van gemeente Noordenveld is hier een mooi en positief voorbeeld van”, vertelt Hielke. “In deze plannen komt de samenwerking tussen inwoners en gemeente goed naar voren, waarbij het initiatief bij de inwoners ligt en de gemeente ondersteunt en informeert en capaciteit borgt. Dit laat zien dat zij zich lokaal committeren aan de lange termijn en zich niet van de koers laat afwijken door de kortetermijngrilligheden. Zo staan zij echt mét de dorpen samen sterk in deze verandering.”
Op de vraag wat Hielke andere gemeenten wil meegeven is het antwoord: “Doen! Ga vooral doen, ook als je vooraf niet precies weet hoe alles gaat uitpakken. Als inwoners met een goed idee komen dat draagvlak heeft dan is dat het belangrijkst. Er kan heel veel. Nu kijken we vaak vanuit gemeentelijk perspectief en komen we met plannen waar we inwoners om hun mening vragen. Het mag wel wat meer andersom, door meer naar inwoners toe te stappen met de uitdagingen die we als gemeente en landelijk hebben, en hen als dorp of regio te vragen welke oplossingen zij daar zelf voor zien en zien zitten. Daar kom en kan je dan verder mee.”
Dit interview maakt deel uit van een serie gesprekken met mensen die vanuit hun rol in de overheid bouwen aan een duurzamere wereld. Hoe maken gemeenten werk van duurzaamheid vanuit beleid, én vanuit praktijk? Verduurzamen is namelijk nooit alleen een papieren plan. Het gaat over keuzes, uitdagingen, samenwerking, en over doen wat kan.
We vragen: hoe veranker je duurzaamheid écht in het dagelijkse werk? Wat lukt er goed? Waar wringt het? En wat zou je andere gemeenten willen meegeven die met vergelijkbare vraagstukken worstelen? We luisteren. We delen. Zodat inzichten en ideeën kunnen groeien. Van de ene gemeente naar de andere.
Wil je verder praten over duurzaamheid bij gemeenten? Neem dan contact op met Laura Kusters of Joline Nijland.